مواجهه با فراموشی | سازندگی


ناهید طباطبایی پس از هشت‌سال که از آخرین اثر داستانی‌اش «سور شبانه» می‌گذرد، رمان کوتاه «قرار ما این نبود» را در نشر چشمه منتشر کرده است. این اثر نیز به‌مانند دیگر آثار نویسنده از جمله «جامه‌دران»، «چهل‌سالگی»، «بانو و جوانی خویش» و «حضور آبی مینا» به مسائل اجتماعی و خانوادگی و به‌ویژه زنان می‌پردازد.

ناهید طباطبایی قرار ما این نبود»

طباطبایی در «قرار ما این نبود» داستانی نوشته از رویارویی یک خانواده‌ چهارنفره با بیماری آلزایمر پدر. آقای شفیعی (پدر خانواده) استاد دانشگاه مسلط به زبان انگلیسی و فرانسه، اهل مطالعه و موسیقی در مراحل ابتدایی بیماری آلزایمر است که همسرش متوجه رفتارهای عجیبش می‌شود. طی داستان، خانم شفیعی و دو فرزندش مهرزاد و مهرداد در مواجهه با بیماری او قرار می‌گیرند. بیماری روزبه‌روز پیشرفت می‌کند و نگهداری و مراقبت برای خانواده سخت‌تر می‌شود. هرچه فراموشی بیشتر می‌شود اما خانواده بیشتر همدیگر را به‌یاد می‌آورند: «غم‌های بزرگ، آدم‌ها را به‌هم نزدیک می‌کند.»

روایت در ابتدا توسط مهرزاد دختر خانواده پیش می‌رود. اما داستان به نیمه که می‌رسد چندصدایی می‌شود. راننده‌ تاکسیِ تلفنی که آقای شفیعی را به این‌طرف و آن‌طرف می‌برده، همسر آقای شفیعی، شهرام دوست آقای شفیعی و پرستاری که در یک‌چهارم نهایی رمان به داستان اضافه می‌شود روایتگرهای داستان می‌شوند. با خرده‌روایت‌هایی که از زندگی این خانواده‌ چهارنفره از گذشته تا امروز گفته می‌شود نمایی از زندگی آنها طی سالیان ساخته می‌شود. انگار قرار است در پایان روایت زندگی هر کدام فقط یک جمله بگویند: «قرار ما این نبود!»

آقای شفیعی کاراکتر اصلی روایت که دیالوگ‌های طنز و جذابی دارد هرگز باور ندارد که حجم مغزش کوچک شده و فراموشی گرفته. او تا آخرین لحظه روی تخت بیمارستان معتقد است دکترها اشتباه می‌کنند. او در جدال برای فراموش‌نکردن مدام از خاطراتش تعریف می‌کند از مکان‌هایی که دوست دارد برود، از هم‌صحبتی با راننده و پرستار و دوست قدیمی‌اش این لایه طنز کلامی مشهود است. رمان هرچه رو به پایان می‌رود فریاد او بیشتر می‌شود که آهای زندگی «قرار ما این نبود!» نقطه‌ مقابل او همسرش گرچه زنی عامیانه با دیالوگ‌های دم‌دستی است و نسبت به همسرش حساسیت زیادی در طول زندگی داشته، اما وقتی او را رو به فنا می‌بیند و تنهایی را حس می‌کند هم‌صدا می‌شود که «قرار ما این نبود»! مهرزاد دختر خانواده که از همسرش جدا شده و تنها زندگی می‌کند و پدر را تنها مامن و پناه خود می‌داند از تنهایی که در انتظارش است می‌ترسد. از برادرش مهرداد که در کانادا زندگی می‌کند می‌خواهد که برگردد و در کنارشان باشد. هردو خواهر و برادر خاطرات کودکی خود را از پدر بازگو می‌کنند، نمونه دیگری از «قرار ما این نبودِ» پدر هستند.

بیماری اگرچه تیشه به ریشه‌ خانواده می‌زند، اما از یک‌طرف دلیلی برای نزدیکی خانواده و ترمیم زخم‌های این چهار نفر شده. زخم‌هایی که تا امروز هرکس در تنهایی خودش مرحم بوده و فراموشی پدر دلیلی شده برای رجعت و کندوکاو به گذشته و جست‌وجوی چراها. همین کنارهم‌بودن و رجعت نوعی درمان و مرحم زخم است؛ گویی آدم‌ها از فراموشی ترسیده‌‌اند و مدام در تلاش برای به‌یادآوردن هستند. به‌طور مثال در دیالوگی خانم آقای شفیعی اشاره به آلبومی از همسرش می‌کند که از زن‌های زیبا دارد. و در طی دیالوگ حساسیتش به این موضوع را نشان می‌دهد که این حرف جلوی کسی زده نشود. او مدام در خلال صحبت‌هایش نگران است. از پیاده‌روی‌های شفیعی در میدان نیلوفر معترض است و احساس می‌کند نکند زندگی‌اش و شفیعی را به رقیب ببازد و فراموش می‌کند زندگی را دارد به آلزایمر می‌بازد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...