«کتابشناسی ماد باستان» به کوشش مهرداد نوری مجیری از سوی موسسه و انتشارات ندای تاریخ منتشر شد.
به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، کتاب از دو بخش منابع و آثار پژوهشی به زبان فارسی و آثار منتشر شده به زبانهای خارجی از جمله انگلیسی، آلمانی، فرانسه و روسی تشکیل شده است. هدف، معرفی گزيدهای از منابع و پژوهشهای اصلی در اين حوزه و برآوردن فقط بخشی از نیازهای اولیه محققان از میان هزاران منابع و مآخذ است. کتابشناسی حاضر فقط به معرفی آثار شامل نام پديدآورندگان کتاب اعم از نويسندگان، مترجمان، مولفان و محققان تاريخ ماد میپردازد، نه نقد و بررسی آنها.
درباره روزگار مادها نیز باید گفت آثاری را میتوان يافت که موضوعشان کامل به ماد مربوط نیست. دلیل اين حقیقت آن است که در بسیاری موارد ترسیم مرزبندیهای مشخص بین ماد و همسايگان کاری غیرممکن بود به همین دلیل مطالعه فرهنگها و حوادث ساير اقوام از جمله آشور، اورارتو، بابل و پارس درک بهتری از اين سلسله در اختیار ما قرار میدهد. اين آثار به طور کلی شامل حوزههای باستانشناسی، تاريخ، دين و هنر هستند.
مادها گروهی از مردمان هند و اروپايی آسیای میانه بودند که در سدههای نخستین هزاره نخست پیش از میلاد در حرکتی آهسته و تدريجی از موطن نخستین خود که احتمال در منطقه خوارزم و جنوب درياچه آرال بوده است تا کوههای زاگرس پیش تاخته، در غرب و شمال غرب فلات ايران فرود آمدند و جانشین بومیان منطقه شده و احتمال زندگی يکجانشینی را برای خود انتخاب کردند و پهنه جغرافیايی زيستگاه آنان سرزمین ماد نام گرفت. اين پادشاهی اولین حکومت آريايی بود که از اتحاديهای از قبايل و طوايف آريايی و ساير اقوام محلی ساکن در منطقه تشکیل شد. بخش اعظم اين سرزمین در منطقهای قرار داشت که بعدها آذربايجان نامیده شد که در جنوب رود ارس واقع بود. به نظر میرسد که حکم دولت ماد گاهی در اراضی شمالی آن منطقه نیز نافذ بوده است.
نام آذربايجان خود از کلمه مادی آتروپاتن مشتق است و شکی نیست که در طی تاريخ پیچ در پیچ و طولانی پیدايش مردم آذربايجان عنصر نژادی ماد نقش مهمی بازی کرده حتی در بعضی از ادوار تاريخی وظیفه هدايت و رهبری را به عهده داشته است. اين دوره يکی از مهمترين و تاثیرگذارترين دورههای تاريخ و تمدن ايران است زيرا که از يک طرف سرآغاز دوره تاريخی ايران و از طرف ديگر سرآغاز شکلگیری دولت و سرزمینی با ماهیت آريايی ايرانی است. شواهد باستانشناسی نشان میدهند که مادها سالها قبل از ظهور نامشان در گزارشهای شاهان آشوری از جمله متون شلمنسر سوم (شولمانو اَشارِد)، شمشی ادد نیراری سوم، آشوردان پنجم، تیگلات پلیسر سوم، سارگن دوم، سناخریب، آسارحدون و آشوربانیپال ديده شده است.
متاسفانه از مادها دادههای باستانشناسی زيادی در دست نیست در حالی که آنها تاثیرات زيادی از خود بر جای گذاشتهاند و بنابراين برای شناخت بیشتر اين تمدن بايد به مطالعات ديگری همچون منابع مکتوب آشوری، بابلی و عبری استناد کرد. به دست آمدن اين متون در کاوشهای باستانشناسی برای روشن کردن جنبههای مختلف اقوام مادی که تاکنون در هالهای از ابهام باقی مانده است پژوهشهای مادشناسی را تحت تاثیر قرار داد. در حال حاضر اين متون از مهمترين و مستندترين منابع ما برای بازسازی ساختارهای سیاسی اقتصادی و اجتماعی همچنین جغرافیای تاريخی مادها به شمار میآيند. حجم فراوانی از اين دست متون به صورت سالم يا قطعات شکسته قابل بازيابی در کاوشهای باستانشناسی به دست آمدهاند.
تا کنون يکی از مهمترين منابع تاريخی در مورد مادها تاريخ هرودوت بوده و بر اساس روايتهای اين کتاب بازسازی تاريخی و ساختار سیاسی ماد عمدتا صورت میگرفته است از طرفی يکی ديگر از مهمترين منابع تاريخی که میتواند ما را در دستیابی به شناخت بهتر نسبت به اين دوره کمک کند متون آشوری هستند. هرچند مدت زيادی از خواندن و استخراج اطلاعات فراوان از اين متون میگذرد و به رغم صورت گرفتن تحقیقات گسترده بر اساس اين متون اما هنوز میتوان اطلاعات بسیار ارزشمندی را درباره مادها از آن به دست آورد. در کتیبه تیگالت پلیسر که تقريبا در قرن هشتم ق.م نوشته شده ذکری از دولت ماد به میان آمده است. همچنین در کتیبه ديگری مربوط به زمان شلمنسر سوم وی افتخار میکند هنگامی که نام او را در دورترين شهرهای مادی شنیدهاند مردم از شنیدن آن وحشتزده میشدند.
گذشته از اين سناخريب و اسارحدون نیز به ناحیه ماد اشاره کردند.
مطالب تورات نیز برای اطلاع از تاريخ ماد قابل استفادهاند. از جمله در کتاب دوم تورات نوشته شده است که در سال نهم هیوشیع ملکه آشور، شومرون را تسخیر و بنیاسرائیل را به اسارت به آشور برد و آنان را در شهرهای حلح و حابور در کنار رودخانه گوزان و شهرهای مادیها مستقر کرد. گذشته از موارد مذکور اطلاعات پراکندهای درباره مادها در آثار مولفان يونانی قرن پنجم ق.م نیز موجود است. هکاته و ديونیس میلتی در کتابی که درباره داريوش اول نوشتهاند درباره مادها نیز مطالبی گفتهاند. گذشته از اين مطالبی درباره مادها در نمايشنامه تراژدی پارسیان تالیف آشیل ديده میشود. کتاب تاريخ کتسیاس نیز درباره ايران و هند شامل ۲۴ جلد بوده که شش جلد نخست آن مربوط به تاريخ آشور، ماد و بابل است. در منابع بابلی نیز، در سالنامههای نبوپلسر، نبوکدنصردوم اشاره به او نبونید عمدتا مادها شده است. ضمنا بايستی توجه داشت که منابع اورارتويی نیز در رابطه با تاريخ ماد با ماخذ آشوری شباهت دارند و عبارت از مطالبی است که پادشاهان اورارتو بر روی سنگ قبرها يا صخره ها نقش کردهاند. مضمون اين اسناد و مدارک تا اندازهای به روشن کردن تاريخ ماد کمک میکند.
«کتابشناسی ماد باستان» به کوشش مهرداد نوری مجیری در 214 صفحه، شمارگان یکهزار نسخه و بهای 110 هزار تومان از سوی موسسه و انتشارات ندای تاریخ منتشر شد.
................ هر روز با کتاب ...............
