چار‌ه‌ای جز سقوط نبود | کافه داستان

کانت فیلسوف آلمانی نظریه‌ای دارد مبنی بر اینکه انسان با توجه به عقلی که خداوند به او عطا کرده می‌تواند هویتش را شکل دهد. هویتی که هر لحظه می‌تواند از محیط و جامعه تأثیرپذیر باشد. اما او باید بتواند با اتکا به عقل خود گلیم حفظ تعالی انسانیتش را از آب بیرون بکشد. او می‌تواند تمام حقایق کلی و جزئی را بشناسد و درک کند. اما آقای ایزدیِ داستان، کاملاً تحت تأثیر محیط و ناکامی‌های پیشکششِ آن قرار می‌گیرد و به سرعت سیر نزولی انسانیتش را نظاره‌گر می‌شود.

احسان فولادی‌فرد کی، کجا و چگونه آقای ایزدی دیوار صوتی را می‌شکند؟»

او به عنوان نمادی از انسان امروزی است که در جامعه‌ای به ظاهر مدرن‌شده، محکوم به زندگی و مجبور به حفظ بقای خود است. ایزدی در ارتباط متقابل با دیگرانی است که در محل کار و زندگی‌اش، همجوار، همسایه، همکار و همراه او هستند؛ در پیشرفت منفی و سقوط شخصیت او نیز سهیم و مؤثرند؛ هویت تازه‌ای به او می‌بخشند و یا شاید بتوان گفت به او تلقین می‌کنند.

کتاب «کی کجا و چگونه آقای ایزدی دیوار صوتی را می‌شکند» داستان مردی تنها و زن‌مرده است که به هر طرف نگاه می‌کند بداقبالی می‌بیند. مادر پیری در بستر و دخترکی لال در خانه دارد. آقای ایزدی در کتاب احسان فولادی‌فرد نماد و سمبل است. نماد انسانی که ماهیتی معین ندارد و نمی‌تواند داشته باشد؛ چرا که او هویت ثابت و مشخصی ندارد. از کنش و منش او هم نمی‌توان به حقیقت ذاتش پی برد. آقای ایزدی شغلی جزئی در شهرداری دارد و در شهری کوچک زندگی می‌کند. او برای خودش پیشینه‌ای غیرایرانی متصور است که به کمک همین فرضیه خود را همسان و شبیه به آدم‌های دور و بر و محله و شهرش نمی‌بیند. اما چالشی که نویسنده برایش تدبیر کرده او را در روند قصه‌اش اینگونه متقاعد می‌کند که جبر محیطی که در آن زندگی می‌کند بیشتر از هر پیشینه‌ای هویت نامعلومش را آشکار می‌کند.

با تقدیری تلخ در مواجهه با امکاناتی که محیط و جامعه و کارفرما برای ایزدی مهیا می‌کند او دچار رفتاری مختص و برآمده از تاریخ و جغرافیای محیط کار و زندگی‌اش می‌شود. رفتار و شخصیت بیان‌شده‌ی او توسط فولادی‌فرد معلول علت‌هایی است که به او تحمیل می‌شود. هرچند او می‌توانست در برابر جبر بی‌رحمی که به او حکمفرماست انسانیتش را حرام نکند. تنها یک انگیزه می‌توانست او را از لبه‌ی پرتگاه سقوط در زندگی نجات دهد؛ آن هم عشق به دختری است که در کتاب‌فروشی کار می‌کند. اما آن عشق و عاطفه هم توخالی از کار در‌می‌آید. عشق یکطرفه‌ی او به شخصیتی طماع که مثل خیلی از عشق‌های امروزی سرانجام درستی ندارد و نخواهد داشت. ایزدی از همان شروع ارتباط پی به ماهیت معشوق می‌برد اما می‌خواهد که تا انتهای خواستنش پیش رود. در نهایت او خودش را در آن رابطه زورچپان می‌کند و به رضایت جسمی‌ می‌رساند آن هم بی‌اذن دختر، با زور. او با اراده و تصمیمی از قبل طراحی شده به معشوقش دست‌درازی می‌کند.

شروع آن رابطه‌ی نافرجام و همین‌طور پایان غیرانسانی و محکومش همزمان می‌شود با شروع مسئولیتی که شهردار بر عهده‌ی او می‌گذارد. مسئولیتی که گویی قصد براندازی هویت فرض‌شده‌ی قبلی‌اش را دارد. فرمان شهردار فرمان کشتن سگ‌های ولگرد شهر است که به ایزدی محول می‌شود. فرمانی که ایزدی را به هم می‌ریزد و بارها او را به رد کردن دستور رسیده پیش می‌برد. شهردار هم که به عنوان نمادی دیگر از یکی از بخش‌های فرادست جامعه به شمار می‌رود، فرد مورد نظرش را خوب می‌شناسد و بر نقاط ضعفش واقف است، او را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهد تا توان نه گفتن را از او بگیرد. او به عنوان یک نفر از همان طبقه‌ی فرادست با هر ترفندی طبقه‌یی نیازمندش را وادار به پذیرفتن شرایطی تحمیلی می‌کند.

در کنار این عشق نافرجام جزء مهم و تأثیرگذار دیگری در قصه‌ی آقای ایزدی وجود دارد. آن هم موجودی نه حقیقی نه تخیلی است به نام «چیز». تمثیلی از وجدان یا نفس آدمی یا هر موجودی نامرئی که او را به هر طرفی که می‌خواهد سوق می‌دهد، تشویق می‌کند. راه تسلط «چیز» بر آقای ایزدی ایجاد دردی نفس‌گیر است که او را ناچار به پذیرش دستوراتش می‌کند. «چیز» در تن آقای ایزدی متحرک است و در هر جایی از بدنش که بخواهد قرار می‌گیرد؛ در وقت‌های تصمیم‌گیریِ ایزدی به حرکت در‌می‌آید؛ با درد همراه می‌شود و او را در انتخاب یک راه از دوراهی، ترغیب به میل و خواهشِ خود می‌کند.

شخصیت‌های دنیای آقای ایزدی به اندازه‌ی «چیز» به او نزدیک نیستند. خودش هم هیچ کس را همدم و همدل خود نمی‌بیند. معشوقش کلاش است و همکارانش هم او را با هر دستاویزی مورد تمسخر قرار می‌دهند. حتی او در پناهی که به تهران و غریبه‌هایش می‌برد باز هم احساس حقارت و ضعف و ناتوانی‌های بسیار می‌کند. همه کس و همه چیز در اطراف، او را به سمتی ناشایست هدایت می‌کند. همه کس و همه چیزی که بهترین و مستدل‌ترین دلیل برای او می‌شوند تا نزول و افول شخصیت و هویت خاصِ متصور خود را موجه بداند. افول همان هویتی که خیال می‌کرد حتی او را با شکل و شمایل ظاهری از آدم‌های دوروبرش متفاوت می‌کند.

احسان فولادی‌فرد در ابتدای کتاب، لیستی از اتفا‌ق‌های داستان را برای خواننده تدارک دیده است. با وجود این آگاهی‌ها از اتفاقاتی که در رمان رخ می‌دهد، اما همچنان داستان ایزدی برای خواننده همچنان هیجان‌انگیز و تکان‌دهنده است و او را دچار احساسات متناقضی می‌کند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...