پاپانوئل فیلسوف | اعتماد


این باید یک تصور رایج باشد که فیلسوف‌ها زندگی متفاوتی با ما مردم عادی دارند. آنها مدام در حال مطالعه‌ و نوشتن هستند. هر جمله ساده‌ای را تحلیل می‌کنند و هیچ‌گاه نمی‌توان با آنها گفت‌وگویی سرخوشانه داشت. تفریحات‌شان حل کردن مسائل بغرنج دنیاست و خواب‌شان تجلی رویاهای پیچیده و سحرآمیز. همین باور عمومی است که باعث می‌شود خواندن کتاب‌هایی در مورد سرگذشت فیلسوف‌های بزرگ تاریخ نکاتی عجیب، بامزه و شاید غیرقابل باور به همراه بیاورد. یکی از این کتاب‌ها «پدرم برتراند راسل» [My Father, Bertrand Russell] نوشته کاترین تیت [Lady Katharine Tait] با ترجمه بهار سرلک است.

پدرم برتراند راسل» [My Father, Bertrand Russell] نوشته کاترین تیت [Lady Katharine Tait]

راسل بدون شک یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان قرن بیستم به حساب می‌آید. خیلی‌ها او را در ردیف فیلسوفان مطرح تاریخ هم به حساب می‌آورند. کتاب پدرم برتراند راسل روایتی دست اول از جزییات زندگی این فیلسوف بریتانیایی که زندگی پرماجرایی داشته، ارایه می‌دهد. کاترین دومین فرزند راسل از دومین همسر اوست. دختری که آقای فیلسوف او را «کیت» صدا می‌زند.

کتابی که دختر راسل نوشته است را می‌توان در چهار بخش مورد بررسی قرار داد: اول جزییاتی در مورد زندگی شخصی راسل و عادات و سرگرمی‌هایش، دوم نقش راسل به عنوان پدر خانواده، سوم سرنوشت فرزندان یکی از نوابغ تاریخ و چهارم وضعیت برتراند راسل در جامعه‌ای که زندگی می‌کرد.

بخش اول می‌تواند خط بطلانی بکشد بر نگاه رایج مردم به زندگی یک فیلسوف. آنجا که متوجه می‌شویم راسل برخلاف آنچه به نظر می‌آید نه تنها آدم خشک و نامنعطفی نبوده که اتفاقا بسیار شوخ‌طبع، بازیگوش و ماجراجو بوده است. مردی که لذت بردن از زندگی را همیشه مدنظر قرار می‌داده. راسل چهار بار ازدواج رسمی داشته، به تبع خوی اشرافی‌اش همیشه تلاش می‌کرده بهترین امکانات زندگی را برای خود و خانواده‌اش فراهم کند، به تزیینات خانه و کیفیت غذایی که می‌خورده اهمیت می‌داده و یکی از دلمشغولی‌های همیشگی‌اش نداشتن پول کافی برای به دست آوردن رفاه بوده. راسل تمام زندگی‌اش را وقف اعتلای مردم جهان و به بیان کلی‌تر بشریت کرد اما هرگز نخواست از راه ریاضت کشیدن کمکی به دیگران بکند.

شاید به نظر برسد اینها با علاقه همیشگی راسل به سوسیالیست در تضاد باشند، اما تناقض واقعی زندگی راسل اینجا نیست. تناقض واقعی کسی که بسیاری از تناقض‌های فلسفی دنیا را حل کرد و البته تناقض‌های بسیاری از نظریه‌های فلسفی را نشان داد درست در جایی دیده می‌شود که کسی گمان نمی‌برد. در کتاب پدرم برتراند راسل می‌خوانیم که راسل همیشه عاشق بچه‌دار شدن بود و دلش می‌خواست فرزندانش را براساس نظریه‌هایی که در باب تعلیم و تربیت کودکان ارایه داده، بزرگ کند. دختر راسل می‌گوید تمام تلاش پدرش برای این کار چیزی جز یأس و سرخوردگی به دنبال نداشت. چه آنجا که به همراه همسر دومش مدرسه‌ای تاسیس کردند تا جدا از قوانین احمقانه آموزش و پرورش انگلستان به بچه‌ها آموزش بدهند، چه در خانه به عنوان یک پدر.

جالب اینکه این تناقض در تمام سطور کتاب و در لابه‌لای نوشته‌های کیت هم به خوبی قابل تشخیص است. دختر راسل هرگز نتوانسته به درستی نشان بدهد که چه موضعی در قبال پدر دارد. نتوانسته بگوید بالاخره آن آموزش‌های عجیب و غریب در مدرسه «بیکن هیل» به دردش خورده یا نه. کیت در بخش‌هایی از کتاب آموزش‌های بیکن هیل را ستایش می‌کند و در بخش‌های دیگری چنان فضای ترسناکی از آن مدرسه می‌سازد که آدم را یاد مدارس شوروی در زمان استالین می‌اندازد. راسل آن‌طور که کیت می‌گوید در مقام پدر هم چندان موفق نبوده. در کتاب بارها و بارها به زندگی از هم پاشیده خانواده راسل اشاره شده است. به خانه‌ای که دیوارهای نامرئی آدم‌هایش را از هم دور نگه می‌داشت. نقش برتراند راسل به عنوان پدر در ساخته شدن چنین فضایی کاملا ملموس است. همان خانواده از هم پاشیده درنهایت فرزندان نابغه قرن بیستم را به عجیب‌ترین حالت ممکن رقم زد. جان پسر اول راسل دچار فروپاشی روانی شد. کاترین هم وضعیت بهتری از برادرش پیدا نکرد.

کاترین در جای‌جای کتاب از چیزی به عنوان «تنهایی» پدرش حرف می‌زند. از اینکه همیشه در گروه اقلیت قرار داشته. به خاطر نظریاتش پیرامون عشق، ازدواج، دین، جنگ، تعلیم و تربیت کودکان و سلاح‌های کشتارجمعی. نظراتی که او را به زندان انداخت و از دانشگاه اخراج کرد. تنهایی راسل را می‌توان در بخش‌های پایانی کتاب به ‌طور کامل درک کرد. جایی که کاترین، کسی که قرار بود اثبات نظریات راسل در مورد تعلیم و تربیت باشد تبدیل به یک زن سردرگم شده که به شکلی سطحی در مورد مذهب و نظریات پدرش پیرامون مسیحیت حرف می‌زند. راسل حق داشته احساس تنهایی کند وقتی دیده حتی دخترش هم نتوانسته کتاب‌های او را به درستی بخواند و حرف‌هایش را درک کند.

کتاب در سال ۱۹۷۵ و ۵ سال بعد از مرگ راسل نوشته شده است. راسل در سال ۱۹۷۰ و در سن ۹۷ سالگی درگذشت. حین خواندن کتاب می‌توان به خوبی راز این طول عمر را فهمید. پیاده‌روی‌های طولانی همراه با کوهنوردی و جنب‌وجوش همیشگی از راسل یک انسان تندرست ساخته بود. با وجود اینکه کتاب در قسمت‌هایی تبدیل به خاطرات گاهی حوصله ‌سربر یک زن سردرگم می‌شود اما به خاطر جزییاتی که از زندگی برتراند راسل ارایه می‌دهد بسیار قابل توجه است. در تمام قسمت‌های کتاب حتی آنجایی که کاترین از مسائل شخصی‌اش حرف می‌زند می‌توان به خوبی سایه پدر را دید؛ مردی ریزجثه با موهای سپید پاپانوئلی که پیپ معروفش را در دست گرفته.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...
تراژدی روایت انسان‌هایی است که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، اما داستان همه‌ی آنهایی که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، تراژیک به نظر نمی‌آید... امکان دست نیافتن به خواسته‌هامان را همیشه چونان سایه‌ای، پشت سر خویش داریم... محرومیت ما را به تصور و خیال وا می‌دارد و ما بیشتر از آن که در مورد تجربیاتی که داشته‌ایم بدانیم از تجربیات نداشته‌ی خود می‌دانیم... دانای کل بودن، دشمن و تباه‌کننده‌ی رضایتمندی است ...