استاد انجام کارهای بد به بهترین شکل ممکن هستیم! | الف


در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که توجه و حساسیت‌مان به امور مهم و حیاتی تقریبا از بین رفته است. قدرت تشخیص‌مان را برای تفکیک مسائل از دست داده‌ایم و آگاهانه یا ناآگاهانه خود را از امور واقعی جدا کرده و در هپروت سیر می‌کنیم. یکی از این امور مهم که فراموش کرده‌ایم و یا از اهمیت آن بی‌خبریم مسئله‌ی آب است. کشوری داریم نیمه‌خشک و اگر چاره‌ای نیندیشیم بسیار زودتر از آنچه فکرش را بکنیم دچار بحران آب خواهیم شد.



به این جمله دقت کنید. در حال حاضر، از هر 5 نفر، 2 نفر در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. اگر این تعداد 2 برابر شود، نظام جهانی ممکن است قادر به تامین نیازهای آبی آنها نباشد، بخصوص اگر تا آن زمان هنوز این کشورها، سطح بهره‌وری آب زراعی‌شان را به سطح صنعتی نرسانده باشند.

کتاب «آب پنهان: نگاهی متفاوت به گران‌بها‌ترین دارایی زمین» [Virtual water : tackling the threat to our planet's most precious resource اثر تونی آلن John Anthony Allan] در جلد دوم خود به تجربه چند کشور در زمینه آب و تاثیر نوع محصولات کشاورزی، صنایع، مصرف، انرژی، سیاست و تنوع اقتصادی و البته مدیریت بر منابع آبی می‌پردازد. کشورهای چین، مصر، ویتنام، برزیل به طور مشخص در اینجا مورد بررسی مفصل قرار گرفته‌اند و به تجربه کشورهای انگلیس، امریکا و هند به صورت موردی اشاره شده و همینطور ناکامی کشور فقیر اتیوپی با توجه به داشتن منابع آبی کافی مورد مداقه قرار گرفته است.

ابتدا به چین نظری می‌اندازیم. این کشور بیشتر جمعیت جهان را در خود جای داده است. از هر پنج ساکن زمین، یک نفرشان چینی است، خوشبختانه مجموع تقاضای آب این جمعیت وسیع و صنایع عظیمش نسبتا اندک است. چینی ها فقط 14 درصد از منابع آب را استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسید جمعیت چین بین سالهای 2030 تا 2050 به دو میلیارد نفر برسد. اما همانطور که امروز می‌بینیم جمعیت این کشور در سطح یک میلیارد و دویست میلیون نفر باقی مانده است. این موضوع، باعث شده آب و غذای هنگفتی صرفه‌جویی و ذخیره شود. میزان انرژی صرفه‌جویی شده که جای خود را دارد. ساختار چین به صورتی است که مدیرانش به سرعت می‌توانند ایده‌ها را به عمل تبدیل کنند. چین کارهایش را سریع انجام می‌دهد و سیاست‌های آبی‌اش نیز از این قاعده مستثنی نیست. چین با مدیریت و رهبری قاطع در زمینه کنترل منابع آب و همچنین کنترل جمعیت در حال حاضر نه تنها خطری برای جهان نیست که بالعکس قادر به صادرات آب پنهان از طریق محصولات کشاورزی خود نیز هست. به عبارتی علاوه بر سیر کردن مردمانش قادر به سیر کردن مردم چند کشور فقیر آفریقایی نیز هست. چین با عملکرد مبتکرانه و شجاعانه در اجرای سیاست جمعیتی‌اش توانست جهان را نجات دهد. با این کار، چین برای جهان زمان خرید.

کتاب در ادامه به نقش تعیین کننده برزیل به عنوان صادر کننده اصلی آب پنهان - در قالب مواد غذایی- در سطح جهان می‌پردازد و سعی دارد از نحوه سیاستگذاری این کشور در قبال مقوله انرژی رمزگشایی کند. نویسنده معتقد است چین خیلی‌ها را نگران می‌کند؛ و اغلب به شکلی بی‌جا. روسیه که هنوز سرمست از قدرت سابقش به عنوان شوروی است، بدش نمی‌آید شیرهای نفت و گازش را به روی برخی مناطق ببندد. اما برزیل از نظر سیاسی با ثبات است. این کشور اگرچه در عرصه‌ی بین المللی فروتنی‌اش شبیه به آفریقای جنوبی است، اما از ساختارهای مدنی بزرگتری برخوردار است. و با اینکه از نظر توان فن‌آوری در سطح چین است اما به مانند چین دچار بیگانه هراسی و تمایل به انزوای خودخواسته از توافقات جهانی نیست. این کشور منابع آبش را طوری سازمان داده تا امنیت اقتصادی جهان را بهبود بخشد. بهبود در بهره‌وری آب برزیل، این کشور را از نظر انرژی امن‌تر خواهد کرد و این یک انگیزه داخلی مهم به شمار می‌رود. اما این منافع ملی، منفعتی بین‌المللی نیز به همراه دارد.

مقایسه دو کشور مصر و اتیوپی که هر دو از رود نیل سیراب هستند و اولی توانسته با مدیریت نسبی خود بر منابع آبی تا حدودی مشکلات خود را حل کند و دومی با وجود اینکه یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان است و بسیار زودتر از خیلی کشورها توانسته مزه استقلال را بچشد اما در اوج فقر به سر می‌برد از بخش‌های جذاب کتاب است.

مورد ویتنام نیز بسیار درس‌آموز است. ویتنام پس از پایان جنگ با آمریکا نظام اقتصادی‌اش را تغییر شکل داده و روابط منطقه‌ای و بین‌المللی قدرتمندی ایجاد کرده است. با این وجود، این کشور در هیچ کجا به اندازه‌ی کشاورزی با چنین سرعت و شدتی موفقیت به دست نیاورده است. در ویتنام دستاوردهای ناشی از بهبود بهره‌وری آب بی‌نظیر بوده است. در طی دوران 14 سال صلح، ویتنام تبدیل به سومین صادر کننده برنج جهان شد و در پایان قرن بیستم خودش را به رتبه‌ی دوم رساند.

مطالعات نویسنده کتاب نشان می‌دهد جغرافی تنها مولفه‌ی کلیدی نیست بلکه این ظرفیت سیاسی، و میزان تنوع یافتگی اقتصادی است که اهمیت اصلی را دارد. هر چه ثروت یک کشور بالاتر باشد و اقتصادی توسعه یافته‌تر داشته باشد منابع آبی بیشتری می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد. دقیقا به همین دلیل مصر بر اتیوپی برتری داشته است. مصر دارای بدنه سیاسی بسیار قوی‌تری بوده و همین طور از نظر اقتصادی پیشرفته‌تر است. بنابراین قادر است تا در سطح بین‌المللی بهتر چانه‌زنی کند - به ویژه بر سر منابع اندک آب که در حوزه‌ی تجارت بین‌الملل به شکل خاموش مبادله می‌شوند. قدرت اقتصادی این کشور و وضعیت سیاسی‌اش مزیت‌هایی به آن نسبت به دیگر کشورهایی داده است که از رود نیل استفاده می‌کنند. این کشور همچنین متحدانی قوی دارد و از نفوذ قدرتمندی که چنین شبکه‌ای به همراه می‌آورد برخوردار است.



در پایان باید گفت برای دسترسی به امنیت آبی آنچه اهمیت دارد قدرت اقتصادی است و نه ثروتمند بودن از نظر منابع آب. به عبارتی حجم آب حرف اول را نمی‌زند. نکته اصلی این است که چطور یک اقتصاد از منابع آبش استفاده کند. عواملی همچون تنوع یافتگی اقتصادی و جو سیاسی با ثبات، به احتمال بسیار بیشتری امنیت آبی به ارمغان می‌آورد تا همه‌ی باران‌ها، رودها و منابع آب زیرزمینی جهان. اتیوپی را به یاد بیاورید. دارای سالانه 80 کیلومتر مکعب آب سبز و 80 کیلومتر مکعب آب آبی است اما گذشته‌ی سیاسی پر تنش و مشکلات سیاسی و اقتصادی کنونی‌اش باعث شده اکثر این موهبت‌های الهی غیر قابل استفاده بماند. در مقابل منطقه‌ی نیمه خشک کالیفرنیا در حال حاضر یکی از مهم‌ترین و قدرتمندترین مراکز کشاورزی و دامپروری جهان است.

خواندن این کتاب بی‌نظیر [ترجمه آرش حسینیان و همکاران؛ نشر مثلث] به تمام کسانی که قلبشان برای کشورشان می‌تپد توصیه می‌شود.