مجموعه «بازخوانی فقه شیعه» به همت «محسن عباس‌نژاد» به نگارش جامع و مستقل در فقه پرداخته است تا جای خالی دو قرن سکوت در نگارش‌های مستقل فقها را پر کند. «بازخوانی فقه شیعه» تنها کتاب فقه استدلالی شیعه به زبان فارسی است که در دو قرن اخیر خلاء آن بسیار احساس می‌شد و وجود آن برای دانشگاه‌ها و اسلام‌شناسان در داخل و خارج از کشور امری ضروری بود تا اینکه با تلاش‌های 10 ساله طلبه پژوهشگر به ثمر نشست.
«محسن عباس‌نژاد» مولف کتاب «بازخوانی فقه شیعه» متولد ۱۳۵۱ فارغ‌التحصیل مهندسی مکانیک از دانشگاه فردوسی مشهد است و پس از پایان تحصیلات دانشگاهی وارد حوزه علمیه و مطالعات حوزوی می‌شود؛ در فقه و اصول از محضر بزرگان حوزه همچون آیت‌الله فلسفی، آیت‌الله اشرفی شاهرودی و استاد سید جلال‌الدین آشتیانی کسب فیض کرده و در حال حاضر رئیس بنیاد پژوهش‌های قرآنی و مدیر گروه پژوهشی قرآن و معرفت‌شناسی است و تاکنون ۱۵ جلد کتاب به رشته تحریر درآورده است؛ «دوره هفت جلدی راهنمای پژوهش در قرآن و علوم روز»، «سیره اجتماعی اهل بیت (ع) سیره مدیریتی امام علی (ع)»، «سیره فردی امام علی (ع)»، «پیشرفت علم»، «امام رضا و مناسبات عقل و دین»، «هستی و چیستی علم»، «علم و فراعلم»، «علم دینی»، «حقوق اساسی با رویکرد دینی»، «بازخوانی حدیث شیعه»، «بازخوانی اصول شیعه»، «بازخوانی فقه شیعه» از جمله این کتاب‌هاست.
عباس‌نژاد اخیرا اثر «بازخوانی فقه شیعه» را به حرم مطهر رضوی تقدیم کرده است. با وی در خصوص این اثر به گفتوگو نشستیم.
مولف مجموعه «بازخوانی فقه شیعه» با بیان اینکه تمام جلدهای این اثر آماده و تاکنون 3 جلد آن منتشر و قرار است هر ماه یک جلد دیگر آن روانه بازار کتاب شود، می‌گوید: مجموعه ۱۸ جلدی کتاب «بازخوانی فقه شیعه» در طول یک دهه به سرانجام رسید.
وی اضافه می‌کند: این کتاب از ابتدای فقه (طهارت تا دیات) تا انتها را مورد بررسی قرار می‌دهد و به عنوان اولین دوره کامل فقه استدلالی فارسی است؛ جلد اول این کتاب به اولین بحث فقهی یعنی «طهارت» می‌پردازد.
وی در خصوص شیوه تحریر این کتاب اضافه می‌کند: در این کتاب ابتدا احکام فقهی و سپس نظرات فقهای شیعه و سنی و نیز دلایل این دیدگاه‌ها از کتاب و سنت و دیگر منابع فقه بیان می‌شود و در ادامه نظریه برگزیده نویسنده در کنار دلایل فقها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نویسنده مجموعه «بازخوانی فقه شیعه» تصریح می‌کند: علمای متقدم شیعه خود را مقید به نگارش دوره جامع فقه از طهارت تا دیات می‌دانسته‌اند، اما نزدیک به دو قرن است که نگارش کتاب‌های جامع فقه از دستور کار بیشتر فقها خارج شده است و درس‌های خارج، جایگزین نگارش مجموعه‌های فقهی شده است، مجموعه «بازخوانی فقه شیعه» با درک این مهم به نگارش جامع و مستقل در فقه پرداخته است تا جای خالی دو قرن سکوت در نگارش‌های مستقل فقها را پر کند.
عباس‌نژاد انگیزه خود را از نگارش این کتاب، وجود چالش‌ها و مشکلاتی می‌داند که پیش روی محققان و دانشجویان فقه و حقوق اسلامی و رشته‌های مرتبط به آن وجود دارد و در تشریح این مشکلات می‌گوید: اولا کتاب‌هایی که ادله احکام شرعی را مورد بررسی قرار می‌دهند، بسیارند، ولی در تاریخ اسلام کتاب فقه استدلالی به زبان فارسی وجود ندارد.
ثانیا صد‌ها دانشکده فقه و حقوق و دانش‌پژوهان شرق‌شناس، اسلام‌شناس و شیعه‌شناس بسیاری در اروپا و امریکا به اسلام و شیعه می‌پردازند، اما در عین حال یک متن آکادمیک استدلالی فقهی شیعه برای نیاز‌های آموزشی و پژوهشی در داخل و خارج از کشور وجود ندارد.
سومین دلیل این است که در داخل دانشگاه‌ها دانشجویان متونی را مطالعه می‌کنند که مربوط به ۸۰۰ سال پیش است یا دست‌کم صد سال اخیر نوشته شده‌اند، اما آکادمیک نیستند به این معنا که رفرنس‌های دقیق ندارد، به شکل تطبیقی بررسی نشده‌اند که پاسخگوی نیاز روز باشند لذا تلاش کردم این خلاء را پوشش دهم
و دلیل آخر اینکه کتاب‌های فقهی جامع شیعه که تالیفی باشند، انگشت‌شمارند و معمولا به‌صورت تقریرات و درس‌گفتار هستند لذا مفصل‌اند و متناسب با اقتضائات روز دنیا و دانش‌های جدید نیستند.
رئیس «بنیاد پژوهش‌های قرآنی برکات» با بیان اینکه با مشاهده این مشکلات و چالش‌ها در رشته‌های فقه و حقوق اسلامی لازم دیدم تا با نگارش این کتاب این خلا‌ها را برطرف کنم، یادآوری می‌کند: در تلاش هستیم با کمک دانشگاه‌های انگلیسی و عرب زبان این کتاب را به زبان انگلیسی و عربی ترجمه کنیم.
عباس‌نژاد ادامه می‌دهد: بررسی تطبیقی نظرات فقهای شیعه و سنی، زبان فارسی متن و ترجمه آیات و روایات، شیوه آکادمیک و استدلالی در بحث، توجه ویژه به مقتضیات زمان و دانش جدید، پالایش مسائل کم کاربرد پرداختن به مسائل روزآمد و مستحدثه در فقه از ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر است.
مولف مجوعه «بازخوانی فقه شیعه» با اشاره به اینکه، حقوق و ارتباطات بین‌الملل و پیمان‌های دوجانبه تغییرات بسیاری در تعاملات مسلمانان با سایر ادیان ایجاد کرده است، می‌گوید: پدیده‌هایی چون بانک، بیمه، شرکت‌های چند ملیتی، بورس و ده‌ها ساختار جدید تجاری و اقتصادی در دنیای امروز رخ داده که در گذشته مطرح نبوده است.
عباس‌نژاد ادامه می‌دهد: در این کتاب با بهره‌گیری از قوانین حقوقی سایر کشور‌ها از جمله ایران، کشور‌های اسلامی و اروپایی و قوانین بین‌المللی، کارگشایی فراوانی در ارتباطات بین‌المللی، تعاملات اقتصادی شیعیان و تسهیل روابط تجاری آن‌ها شده است که رهاورد بازخوانی عرف و سیره عقلا با کمک قوانین حقوقی مدرن بوده است.
این محقق و پژوهشگر علوم دینی با بیان اینکه هر گونه تحولی در فقه شیعه باید با تحول در اصول فقه و روش‌های کلان استنباط احکام آغاز شود، می‌گوید: در مقدمه این کتاب با کمک آخرین یافته‌ها در علوم انسانی مرتبط همچون زبان‌شناسی، هرمنوتیک و نیز پیشرفت‌های اصولی متاخر نگاهی دوباره و عملگرا به اصول فقه شده است.
عباس‌نژاد اضافه می‌کند: نظریه فراگیری نشانه‌ها در الفاظ و نظریه چارچوب و تراز در حدیث دو نظریه بسیار مهم نگارنده در اصول فقه است که در این کتاب از این دو نظریه برای تحول در مسائل سنتی فقه بهره‌گیری شده است؛ رفرنس‌های دقیق، توجه به تاریخ مساله بررسی تطبیقی نظریات و ارائه روان و فشرده استدلالات و ارائه فهرست منابع برخی از ویژگی‌های آکادمیک این اثر است که می‌تواند آن را به عنوان متن درسی برای مراکز آموزشی فقه و حقوق اسلامی به ویژه در مقاطع درس خارج حوزه، کارشناسی ارشد، دکتری فقه و حقوق اسلامی یا رشته‌های اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی قراردهد.
