کتاب حاضر بر سه حیطه اطلس‌های زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان متمرکز است و موضوعاتی چون روش‌شناسی تهیه اطلس‌های زبانی، شیوه‌های آماری تحلیل و بازنمایی فاصلههای گویشی و اصول و ملاحظات مستندسازی گویش‌ها چارچوب اصلی آن را شکل میدهند.
به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، کتاب «اطلس زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان» نوشته آتوسا رستم‌بیک تفرشی از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.
مطالعات گویشی در ایران سابقه‌‌ای طولانی دارد و حتی پیش از به‌رسمیت شناخته‌‌شدن و شکلگیری گروه‌‌های زبانشناسی و معرفی اصطلاح گویش‌‌شناسی، پژوهشگرانی با گرایش‌های گوناگون و با انگیزه‌‌های متفاوت به ثبت و توصیف گونه‌های زبانی مبادرت ورزیده بودند. این شاخه دیرپای زبانشناسی یکی از پویا‌‌ترین و مطرح‌‌ترین حوزههای زبانشناسی امروز نیز است. اهمیت ثبت و نگهداری تنوعهای زبانی در گذر زمان نه‌تنها کم‌رنگ نمیشود، بلکه از جنبه‌‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و قوم‌‌شناسی فزونی می‌یابد. پیشرفت فناوری شاید در مباحث نظری رشته‌‌های علوم انسانی ازجمله زبانشناسی تأثیر آنی و محسوس نداشته باشد، در گویش‌‌شناسی به تحول در روش‌شناسی ثبت، توصیف و تحلیل گویش‌ها انجامیده است.
اطلس‌های زبانی توزیع جغرافیایی گونه‌های زبانی و تنوعهای گویشی را به‌صورت دیداری نمایش میدهند. امروزه برای اندازه‌گیری دقیق‌تر و عینی‌تر فاصلههای زبانی و تعیین ناحیه‌های گویشی مبتنی بر شباهت‌ها و تفاوت‌ها بین گونه‌های زبانی، از روش‌های آماری، که با نام گویش‌سنجی شناخته میشوند، استفاده میشود. از سوی دیگر، مستندسازی زبان به چگونگی ثبت علمی و نمایش داده‌های یک گونه زبانی اشاره دارد. در هر سه رویکرد، داده‌های زبانی نقش مهمّی ایفا می‌کنند و با دیجیتالی‌شدن داده‌ها و رایانه‌‌ای‌شدن محاسبات، شاهد تغییرات بنیادی روششناختی در این رویکردها هستیم.
هدف کتاب حاضر شرح این روش‌‌ها و به تصویر درآوردن پیشرفت‌‌هایی است که در حوزههای تهیه اطلس زبانی، محاسبه فاصلههای گویشی و ثبت و توصیف گویش‌ها رخ داده است. مطالب ارائه‌شده می‌‌تواند راهنمایی برای دانشجویان و پژوهشگران باشد و به‌عنوان کتاب درسی در حوزه گویش‌‌شناسی تدریس شود. کتاب حاضر حاصل طرح پژوهشی با عنوان «روش‌های عملی در مطالعات گویشی: اطلس زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان» است که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به انجام رسیده است.
کتاب حاضر بر سه حیطه اطلس‌های زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان متمرکز است و موضوعاتی چون روش‌شناسی تهیه اطلس‌های زبانی، شیوه‌های آماری تحلیل و بازنمایی فاصلههای گویشی و اصول و ملاحظات مستندسازی گویش‌ها چارچوب اصلی آن را شکل میدهند. مطالب در قالب سه فصل کلی تدوین شده‌‌اند.
در فصل اول، با عنوان «روش‌شناسی اطلس‌های زبانی»، ابتدا تاریخچه مختصری از اطلس‌های زبانی از آغاز تا حال ارائه میشود. روش‌های گردآوری داده‌ها، تحلیل و نمایش نتایج در انواع اطلس‌های زبانی شرح داده میشوند. انواع اطلس‌های زبانی از منظر پژوهشگران پیشرو در این حیطه طبقه‌بندی میشوند و در نهایت با تأکید بر نقش رایانه در تهیه اطلس‌های زبانی نمونه‌‌هایی از اطلس‌های جدید معرفی می‌‌گردند.
در فصل دوم، با عنوان «گویش‌سنجی: فاصله‌سنجی گویشی»، پژوهشهای پیشرو در این زمینه و شیوه‌های مورد استفاده در طرح‌های معتبر گویش‌سنجی معرفی میشوند. سپس از دو منظرِ شیوه تحلیل داده‌های گویشی و شیوه نمایش نتایج، روش‌شناسی مطالعات گویش‌سنجی مورد توجه قرار میگیرد و در نهایت برخی از نرم‌افزارهای رایانه‌ای مانند گب‌‌مپ، دیاتک و غیره، که با هدف تسهیل تهیه نقشه‌های زبانی و انجام تحلیل‌‌های گویش‌سنجی طراحی شده‌‌اند، معرفی می‌‌گردند.
در فصل سوم، با عنوان «مستندسازی زبان: فراتر از یک روش»، اصول و روش‌های مستند‌‌کردن یک زبان یا گویش بررسی و شرح داده میشوند و ملاحظات لازم در پژوهشهای میدانی زبان‌شناختی از منظر انسانی، اخلاقی و روششناختی مورد بحث قرار می‌‌گیرند. در زمینه مستندسازی زبان نرم‌افزارهای مختلفی چون ایلَن، پرات، فلِکس معرفی و امکانات و شیوه استفاده از این نرم‌افزارها نیز به اختصار مرور میشوند.
کتاب «اطلس زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان» نوشته آتوسا رستم‌بیک تفرشی در 277 صفحه به بهای 61 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی انتشار یافته است.
