آنتولوژی ده شاعر زن انگلیسی زبان با عنوان «لاله‌ها» با انتخاب و ترجمه رزا جمالی منتشر شد.

به گزارش کتاب نیوز، این کتاب در 150 صفحه و با قیمت 49 هزار تومان توسط نشر ایهام منتشر شده است.

لوئیز گلیک، ورونیکا گولوس، سولماز شریف، آدرین ریچ، سیلویا پلات، هیلدا دولیتل، ادیت سیتول، ناتاشا ترتوی، اما لازاروس و امیلی دیکنسون ده شاعری هستند که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.

جمالی در دیباچه‌ی این کتاب آورده است:

شاعران زن هزاران سال شعر نوشته اند. امر مسلم در این بررسی این ست که تاریخ شعر زنان از درازای تاریخ فمینیسم طولانی تراست.
زمانی که شعرهای این کتاب را بخوانیم در می‌یابیم که زنانِ شاعر در چیزهای مختلفی نوشته اند.
مضامین شعرِ زنان چه بوده است؟ آن‌ها به چه جور سبک هایی از کلام علاقه نشان داده اند و از چه دایره‌ی کلماتی استفاده کرده اند؟ در این کتاب به بحث دراین باره می‌نشینیم.

بر مبنای نظریه‌ی لیکاف، زنان از دایره‌ی واژگانی خاصی برخوردارند و از سبک کلامی مخصوص به خود بهره می‌گیرند، آن‌ها از دامنه‌ی وسیعی از رنگواژه‌ها استفاده می‌کنند، از دشواژه‌ها کمترین استفاده را می‌کنند و به تشدید کننده‌ها بسیار علاقمندند، حروف اضافه و علائم سجاوندی را به دقت به کار می‌بندند ، از زبان غیر معیار می‌گریزند و توصیفات ظریف و دقیقی را از محیط به رشته تحریر در می‌آورند. بررسی های زبانشناختی بسیاری بر عالم مقال زنانه صورت گرفته است و شاید بعد از خواندنِ این کتاب ذهنِ ما به تکاپو بیفتد که مختصات زبان زنانه را بیابد و در چند و چون آن اندیشه کند.

در بررسی تاریخ مکتب اصالت زن-محور خوب است که در ابتدا به نام سیمون دوبوآر برگردیم و با نقل قولی از او آغاز کنیم : «من زن به دنیا نیامدم، من زن شدم». با این گفته او معتقد است که تعاریفی که جامعه مردسالار از جنس دوم ساخته است، زنان را ناچار کرده است که به ماهیتی کلیشه ای و ناخواسته تن دردهند که مطابق سلیقه‌ی مردان باشد، از الزامات آن‌ها تبعیت کنند و از زاویه یک مرد خود را تعریف کنند. شاعرانی مثل سیلویا پلات، آن سکستون و دوروتی پارکر به مخالفت با این کلیشه‌ها می‌پردازند، زن را در حصار خانگی اش نمی پذیرند و می‌خواهند نقش های دیگری به غیر از زن خانه دار، معشوقه، مادر و همسر را در خود بیابند و آن را تعریف کنند.

از موارد دیگری که بارها در ادبیات مردسالارانه دیده شده است؛ نگاه کردن به زن و جسم او به عنوان یک ابژه‌ی جنسی و معیار گذاشتن برای آن است؛ اگر به دو شعر «خواستگار» و «خانم شایسته» در میان آثار سیلویا پلات و دوروتی پارکر رجوع کنیم مراتب اعتراض آن‌ها را به این نگرش می‌بینیم که آن‌ها چقدر از شیء انگاشتنِ زنان بیزارند.

کتاب دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کنم؛ کتاب «اتاقی از آن خود» [A room of one's own] ویرجینیا وولف است و او در این کتاب تعبیری به نامِ «خواهر شکسپیر» را مطرح می‌کند و پرسش می‌کند که آیا اگر شکسپیر خواهری به همان ذوق و قریحه می‌داشت می‌توانست به این درجه از سرشناسی و مقبولیت اجتماعی برسد و استعداد خود را به کار ببندد تا آثاری ارزشمند بیافریند؟ و در اینجا به مفهوم تبعیض در پذیرفته شدن یک اثر ادبی از جانب یک زن می‌رسیم و نمونه‌ی عملی و بارز آن را می‌توانیم در زندگی ادبیِ پس از مرگ چند شاعرِ زن نظیر امیلی برونته، امیلی دیکنسون و سیلویا پلات بیابیم و اینکه آیا آن‌ها قربانی باورهای سنتی و عام نبوده اند و چرا در زمانِ حیاتشان به خوبی دیده نشده اند و از آثارِ آن‌ها قدر شناسی نشده است. نابرابری اجتماعی بین زنِ شاعر و مردِ شاعر در زندگیِ شخصی زوج های ادبی نظیر سیلویا پلات و تد هیوز قابل بررسی ست.

مکتب فمینیسم دوره های مختلفی را در بر می‌گیرد. این دوره‌ها را می‌توان به دوره‌ی نخست یعنی زمانی که شاعران زن الگوهای مردانه را مورد تقلید خود قرار می‌دادند و حتا از نام های مستعار مردانه استفاده می‌کردند و پس از آن دوره‌ی دوم که زنان به حق و حقوق خود در اجتماع می‌اندیشیدند و می‌توان انگاشت که از منظری اجتماعی و حتا سوسیالیستی به شعر نگاه می‌کنند و این نوع نگاه را می‌توان در شعر اعتراف زنان از جمله آثارِ آن سکستون، سیلویا پلات و دوروتی پارکر دید تا دوره سوم و نهایی که زنان به قول ژولیا کریستوا به نوعی خلاقیت زنانه در حوزه‌ی زبان و متن می‌رسند که لذت از متن زنانه را برای خواننده به ارمغان می‌آورد.

تقسیم بندی من در بالا همان سه دوره ای بوده است که الن شوالتر از ادبیات زنانه مطرح کرده است. منتقدان زن به تقسیم بندی دوگانه‌ی زن به زن فرشته و زن شیطانی اعتراض کرده اند و این دوگانه انگاری را حاصل نگرشی مردسالارانه می‌پندارند. در نگرش انتقادی بر دنیایی دوگانه محور که ژاک دریدا آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد، نگرش اخلاقی که به زن بر پایه‌ی پندارهای سنتی موجود است نیز پس از ساختارشکنی ازین تفکر دوگانه فرومی ریزد، بسیاری از کلیشه‌ها نظیر سخت/ نرم، لطیف / زمخت ، ضعیف / قوی، زشت/ زیبا و ... نیز تعاریف مردسالارانه ایست که با آن‌ها هویت جنسِ دیگر(جنسِ دوم) را قالب زده اند و بایسته‌ی ساختارشکنی ست.

شاید امروزه زنان شاعر بتوانند به زبانی ویژه‌ی خود دست پیدا کنند که حاصل نوع زیست بیولوژیکی، نشانه شناختی زبانی و هویت فرهنگی آن هاست که از زیست بوم تا استعاره سازی در حوزه‌ی اجتماع را در بر می‌گیرد.
شاعری مثل «لوئیز گلیک» که برنده‌ی جایزه‌ی نوبل است زیست بومی زنانه را برای خود تعریف می‌کند و «مارگرت اتوود» هم شاعری ست که در این زمینه کوشیده است. شاعری مثل «آدرین ریچ» که به جنگ استعاره‌ها و کلیشه های مردانه می‌رود تا دنیایی نوین و زنانه را باز سازی کند، شعر «شیرجه زدن در کشتی شکسته» ازین جمله شعرهاست.
و شاعری مثل «کارول آن دافی» اساطیر را از منظر یک زن دوباره بازسازی و روایت می‌کند . او به گلوی خاموش زنان در گستره‌ی تاریخ صدا می‌بخشد که شعر لیدی لازاروس اش را می‌توان ازین گونه شمرد.

لاکان و کریستوا چاره را برگشتن به دوران پیشازبانی و ساخت و پرداختِ نشانه شناسی زنانه می‌دانند. سیکسو زبان شعر را به دلیل برهم شکستن ساخت های پیشین مهم تر از دیگر غالب های ادبی می‌داند و آن را عرصه ای قابل توجه برای به رخ کشیدن ادبیات زنانه می‌شمارد.
شاعران سیاهپوست، آسیایی، مهاجر و اهالیِ مستعمرات بریتانیا خوانش دیگری از فمینیسم را به دست می‌دهند که آن را فمینیسم پسااستعماری می‌خوانیم، به گونه ای که زن لیبرال و آزادیخواه در این نقطه از جهان را متفاوت از یک زن غربی به تصویر بکشد.

گایاتری چاکراورتی اسپیواک نظریه پردازی هندی ست که بر تحمیل کردن الگوی فمینیسم غربی بر زنان شرقی انتقاد می‌کند و جهانی شدن را عامل آن می‌داند؛ او در گفته مشهورش می‌گوید که غرب همیشه انتظار دارد که یک مرد سفید پوست بیاید و زنی آسیایی با پوستی تیره را از دست مردان تیره پوست نجات دهد. اسپیواک چاره‌ی زنان خاورمیانه را در اروپامحوری نمی داند و طرح آزادی سازی زنان از سنت‌ها را طرحی برای سلطه جویی غرب در آسیا می‌داند.

اما مسئله‌ی دیگری که در سال‌های اخیر در نقد ادبی زن- محور مطرح بوده است و به آن موج سوم لقب داده اند زیر بنای بسیاری از آثار ادبی‌ست که زن را به عنوانِ آن دیگری نفی می‌کند . در اینجا معضل جنیست از نگاه «جودیت باتلر» مطرح می‌شود . اصلا آیا می‌بایست زنان را «آن دیگری» قلمداد کنیم و از آن چیزی مجزا بسزایم که بر پیشفرض های نگاه مردسالار استوار شده؟ این لقب «دیگر» در تبارشناسی نقد ادبی زن - محورانه با پائین تر و کمتر و بی ارزش تر مترادف است. جودیت باتلر و اسپیواک بر سر این پیشفرض می‌جنگند. اسپیواک که از نظریه پردازان نقد پسااستعماری نیز هست، این واژه را در هر دو قاموس نگرش زن محورانه و پسا استعماری به کار می‌برد که مجزا کردن زنان شاهدی ست برای ناچیز شمردن آنها. حال چگونه است که جودیت باتلر می‌خواهد به معضل جنیست پایان دهد؟ جولیا کریستوا می‌خواهد ادبیاتی با نشانه شناسی زنانه بیافریند و لحظه‌ی لذت زنانه را در غالب ادبیات نمایش دهد و هلن سیکسو به جستجوی ادبیاتی از جنس زنانه است.

در این مجموعه ناچار بوده ام به خاطر جنبه های آسیب شناختی وجامعه شناختی ادبیاتِ زنان اطلاعات زندگی نامه ای پاره ای ازین شاعران را ذکر کنم گرچه از نقد نو تا به امروز نقد و بررسی یک متن بر اساس اطلاعات زندگینامه ای قابل استناد نیست، سندیت بخشیدن به این وقایع در اینجا نقش مطالعات بینارشته‌ای را پیدا می‌کند.

...

شعری از اما لازاروس در این کتاب:

شبیه مجسمه ای غول پیکر و برنجی نیست،
نه!
و شهرتی یونانی هم ندارد!
با ساقِ پاهایش در نوردیده است
و از سرزمینی به سرزمینی دیگر می‌شتابد
جائیکه به نمک دریا شسته می‌شود
و بر دروازه های غروب ایستادگی خواهد کرد
زنی بزرگ و مشعل به دست
که از نورهایی که زندانی اند جان گرفته
و شهرت از آنچه در حصر بوده یافته
نامِ او مادرِ تمام تبعیدهاست
با دست هایش که نشانه می‌روند
در خوش آمدگویی جهانی دیگرست بر شما
و اینگونه است که می‌درخشد
چشمان ملایم اش بر جهان فرمان می‌رانند
این اسکله ای ست که در میان هوا پل بسته
و دو خواهرشهر را وصل کرده.
با خود دار آن سرزمینِ عهدِ عتیق را،
داستان های شما تکان دهنده ست
و بر جهان فریاد می‌کشند
بر لب هایی مهر و موم
نقش بسته،
به من بده!
تمام خستگی هایت را!
آنچه بر پشت تو سنگینی کرده
و آرزوی آزادی را به حسرت کشیده
انگار که پاروها دست تو را به این ساحل بسته
بی خانمان‌ها را به این سمت کشانده
طوفانی ست که به سمتِ من می‌آید
و چراغی که آن را نگه داشته ام
بالا برده ام اش این را
و در کنارِ این در که مطلاست.

رُزا جمالی (1356- ) دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران است. از او تاکنون شش مجموعه شعر، یک نمایشنامه، یک مجموعه مقاله، دو آنتولوژی ترجمه شعر انگلیسی و پنج کتاب در عرصه‌ی ترجمه‌ی شعر جهان منتشر شده است.

................ _{هر روز با کتاب} ...............