کتاب «جامعه شناسی ادبیات» [The Sociology of Literature‬‬]  تألیف دیانا لارنسون [Diana Laurenson] با ترجمه شاپور بهیان به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) منتشر شد.

به گزارش کتاب نیوز به نقل از مهر، کتاب جامعه شناسی ادبیات برای دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی، به عنوان منبع قابل استفاده برای دروس «جامعه‌شناسی ادبیات» گرایش ادبیات پایداری، «نقد جامعه‌شناختی» گرایش نقد و نظریه ادبی، «جامعه‌شناسی ادبیات عامه» گرایش ادبیات عامه برای دانشجویان رشتة زبان و ادبیات فارسی مقطع کارشناسی ارشد هر کدام به ارزش ۲ واحد، همچنین قابل استفاده برای رشتة علوم اجتماعی ترجمه شده است.

جامعه‌شناسی ادبیات یکی از شاخه‌های علم جامعه‌شناسی است و مثل سایر شاخه‌های این علم، به روشی نظام‌مند، بی‌غرض، سرد و جدا با موضوع خود مواجه می‌شود. همچنان‌که در سایر شاخه‌های جامعه‌شناسی، هیچ موضوعی نیست که تاب نگاه تیز و نافذ جامعه‌شناس را بیاورد، در جامعه‌شناسی ادبیات هم هیچ موضوع ادبی‌ای، مقدس، مبتنی بر امر استعلایی و تافتۀ جدابافته تلقی نمی‌شود و اثر ادبی در وهلۀ نخست به‌منزلۀ یک موضوع، امری در خور موشکافی، تبیین و تحلیل و حتی «تقلیل» در نظر گرفته می‌شود و این‌ها همه برخلاف آن چیزی است که معمولاً در ساحت ادبیات و نقد ادبی مرسوم می‌گذرد.

کتاب حاضر تصویری از جامعه‌شناسی ادبیات ارائه می‌دهد که دقیقاً برخلاف تصویر مرسوم از آن در دانشگاه‌های ایران است یعنی مغایر اجتماعیات در ادبیات است. از این گذشته، مخاطبان این کتاب از یک طرف کسانی‌اند که فکر می‌کنند علوم اجتماعی صرفاً بررسی واقعیت‌های عینی و پوزیتیو است، و از طرف دیگر آن‌هایی‌اند که فکر می‌کنند ادبیات تجربه ذهنی منحصربه‌فردی است که تاب تحلیل علمی را ندارد. بنابراین، شیوة کتاب استدلالی است و کوشش نویسندگان آن، برقراری پلی بین این دو قلمرو است؛ یعنی قلمرو واقعیت‌های عینی و قلمرو تجربه‌های ذهنی. گسترش چشمگیر توجه به جامعه‌شناسی در چند دهة اخیر، تا حد زیادی معطوف بوده است به بررسی موضوعاتی مثل آموزش و پرورش، قشربندی اجتماعی، دین، طبقه، روابط نژادی و از این قبیل. در نتیجه موضوعات ابهام‌آمیزی مثل ادبیات مغفول مانده‌اند. به جرئت می‌توان گفت در زبان انگلیسی و به قاطعیت تمام در زبان فارسی کتابی مانند این کتاب نوشته یا ترجمه نشده است تا این خلأ را پر کند و پیوندی میان نظریه‌های جامعه‌شناسی ادبیات و کاربرد عملی آن‌ها در تحلیل رمان برقرار کند، رمان‌هایی از قبیل تام جونزِ فیلدینگ، هزارونهصدوهشتادوچهارِ اورول، تهوعِ سارتر، بیگانة کامو، و یک میلیون جرینگیِ وست.

فهرست مطالب عبارت است از: بخش اول: نظریه، فصل اول: مقدمه: جامعه‌شناسی و ادبیات، فصل دوم: نظریه‌های اجتماعی ادبیات، فصل سوم: ادبیات و ساختارگرایی، فصل چهارم: مسائل روش، بخش دوم: نویسنده و جامعه، فصل پنجم: ریشه‌های نویسندگی و حمایتگری، فصل ششم: حرفه‌ای شدن نویسنده، فصل هفتم: نویسنده در عصر حاضر، بخش سوم: به سوی جامعه‌شناسی رمان، فصل هشتم: فیلدینگ، تام جونز، و پیدایش رمان، فصل نهم: ازخودبیگانگی، شیء‌شدگی، و رمان، فصل دهم: جورج اورول، سوسیالیسم و رمان.

این کتاب سه بخش دارد: بخش اول به بررسی رابطه جامعه‌شناسی و ادبیات می‌پردازد، نظریه‌های جامعه‌شناسی ادبیات را مطرح می‌کند و به مسائل روش در بررسی‌های جامعه‌شناسی ادبیات می‌پردازد. بخش دوم به حرفه‌ای شدن نویسنده، و رابطه او با حامیان و بازار و مخاطبان به طور کلی نظر می‌کند. در این بخش نویسندگان به شرح نظری و تجربی انواع روابط موجود میان تولید ادبیات و بستر اجتماعی آن پرداخته‌اند. آن‌ها در این مباحث با ردّ هر گونه پیوند مکانیکی میان زمینة اجتماعی و ادبیات و نیز با ردّ این ادعا که ادبیات صرفاً انعکاس ساده یا پیچیده ساختار اجتماعی است، مدعی‌اند که خود متن ادبی را نمی‌توان در محیط اجتماعی‌اش منحل کرد. بخش سوم کتاب شامل کاربرد نظریه در تحلیل رمان است، اما در عمل جدل یا گفت‌وگویی است با لوکاچ و گلدمن از بابت میزان انطباق نظریه‌های‌شان با رمان، مخصوصاً رمان قرن بیستم. ضمناً این فصل را نویسندگان از این لحاظ نوشته‌اند تا نشان دهند که هیچ دانشجوی جامعه‌شناسی نمی‌تواند از «شواهد ادبی» و از «آگاهی ادبی» بی‌نیاز باشد.

کتاب حاضر با این هدف نوشته شده است که ایدة جامعه‌شناسی ادبیات را معرفی کند، هم به کسانی که معتقدند علم اجتماعی صرفاً بررسی واقعیت هاست و هم به کسانی که ادبیات برای آن‌ها تجربة ذهنی یگانه‌ای است که با تحلیل علمی ناسازگار است. وسعت چشمگیر علاقه به جامعه‌شناسی در همة سطوح در طی چند سال اخیر، تا حد زیادی محدود به قلمروهایی از تحقیق بوده است که به خوبی توسعه یافته‌اند آموزش و پرورش، قشربندی اجتماعی، دین، روابط نژادی، انحرافات به نحوی که قلمروهای دیگر که از سنت دورترند و ابهام‌آمیزترند از قلم افتاده‌اند. بررسی جامعه‌شناسی ادبیات، نه از لحاظ نظریه گسترش یافته است و نه از لحاظ روش تحلیل، بلکه در حالتی برزخی میان ادبیات به مثابه ادبیات و جامعه‌شناسی به مثابه علم اجتماعی معلق مانده است. در زبان انگلیسی، هیچ متن راهنمای بسنده‌ای برای تحلیل اجتماعی ادبیات در گذشته یا حال وجود ندارد و هیچ اثر منتشرشده‌ای وجود ندارد که رابطه‌ای بین نظریه و پژوهش ایجاد کرده باشد. در این کتاب کوشیده‌ایم تا این خلأ را پر کنیم و در حمایت از گسترش نوعی جامعه‌شناسی ادبی استدلال‌های محکمی بیان کنیم.

کتاب جامعه شناسی ادبیات تألیف آلن سوئینگ‌وود و دیانا لارنسون با ترجمه شاپور بهیان به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) به بهای ۳۳ هزار تومان منتشر شد.