مادرانگی | آرمان ملی


به تصویرکشیدن روابط میان یک مادر و فرزند در داستان امری بسیار دشوار است. چگونه کسی می‌تواند پیچیده‌ترین رابطه‌ای احساسی میان افراد را که چه خوب و چه بد تا آخر عمر بر زندگی هر دو شخصیت تاثیر می‌گذارد در یک کتاب به تصویر بکشد؟ این رابطه موضوعی غنی است، اما با این وجود مادران، داستانی بیش از حد لازم از خود احساسات خیالی بروز می‌دهند. تفاوت مشهودی میان سادگی و ساده‌گرایی وجود دارد. نویسنده با کاهش بیش از حد آن را به یک کلیشه تبدیل کند یا می‌تواند همانند آشپزی که آب‌گوشت عادی را به معجونی غلیظ و دلنواز مبدل می‌کند در آن کاهشی دلپذیر ایجاد کند. برای انجام این کار تنها به مهارت و صبر نیاز است.

مگی اوفارل [Maggie O'Farrell] دستی که اول‌بار دستم را گرفت» [The hand that first held mine]

مگی اوفارل [Maggie O'Farrell] دارای هردوی این خصلت‌ها است. او در پنجمین کتاب خود یعنی «دستی که اول‌بار دستم را گرفت» [The hand that first held mine] که برایش جایزه کتاب سال کاستا را به ارمغان آورد، زندگی دو زن را که به‌تازگی مادر شده‌اند به تصویر می‌کشد. لکسی سینکلر گزارشگر و منتقدی هنری است، زنی شاغل در لندن دهه 1960 که در جهان مردان در راه خود قدم می‌گذارد. او هیچ‌گاه خود را به‌عنوان شخصیتی مادرانه در نظر نگرفته بود، با وجود این، اکنون باردار بود و تصمیم داشت به هر طریقی که شده مراحل زایمان را سپری کند و فرزندش را به‌ دنیا بیاورد، حتی اگر نیاز باشد که از کشوی لباس به‌عنوان گهواره او استفاده کند، که نهایتا مجبور به انجام این کار نیز می‌شود. دومین شخصیت اصلی این اثر، فینیش الینا، هنرمندی است که در لندن امروزی زندگی می‌کند و در حال بهبودی از تجربه یک زایمان پرتنش است. هردو زن تلاش می‌کنند تا پس از سپری‌شدن شوک جدید مادربودن، تعادل زندگی خود را بازیابند و زندگی جدیدی را شروع کنند.

نحوه هم‌پوشانی این دو داستان جذابیت چندانی ندارد، اما چگونگی تبدیل دو زن معمولی در شرایطی عادی به ماجرایی خارق‌العاده توسط مگی اوفارل امری بسیار جذاب است. خوانندگان تمامی ناامیدی‌ها، خستگی‌ها، ترس‌ها و عزم و اراده این دو زن را احساس می‌کنند. اوفارل نویسنده‌ای با اعتمادبه‌نفس است و بر ظرافت و اقتصاد تکیه دارد. خواننده با مشاهده اصرار مادر لکسی بر صدازدن دختر بزرگسال خود با نامی کودکانه، به سختی و سردی رابطه آنها که منجر به رفتن وی به شهر دوون که بسیار از محل سکونت خانواده وی دور است، پی می‌برد.

البته این رمان تنها درباره مادربودن نیست؛ بلکه به عشق، تصادف‌ها، هنر و اینکه چگونه نبودن یک فرد، چه یک معشوق یا یک مادر، باعث ایجاد درد می‌شود نیز می‌پردازد. اما «دستی که اول‌بار دستم را گرفت»، کتابی با محوریت این رابطه اصلی و پراهمیت است. مگی اوفارل کتابی نوشته است که تنها زیبا و سرشار از احساسات نیست، بلکه جسورانه نیز هست و خواندنش برای هر خواننده علاقه‌مند به ادبیات لذت‌بخش است، به‌ویژه که به قول خودش اگر مادر باشی درک و دریافت این رمان برایت شیرین‌تر خواهد بود؛ آنطور که در سطر سطر کتاب می‌توان این مادرانگی را حس کرد:

«گوش کن. درختان این داستان در حال لرزیدن، تکان‌خوردن و سازگاری هستند. نسیمی از سمت دریا می‌وزد و گویی درختان بی‌قرار و ناشکیبا می‌دانند که اتفاقی در شرف وقوع است.

باغ متروک است و به غیراز چندین گلدان گل شمعدانی و گل شویدی چیز دیگری در ایوان نبود. نیمکتی در حیاط قرار دارد و کمی دورتر از آن دو صندلی مقابل هم قرار گرفته‌اند. دوچرخه‌ای به دیوار خانه تکیه داده شده است، اما پدال‌هایش ثابت و زنجیر روغن کاری‌شده‌اش بی‌حرکت است. نوزادی با چشم‌های بسته درون پیله‌ای از جنس ملحفه در یک کالسکه به خواب رفته است. حتی مرغ دریایی که بالاتر از آن در هوا معلق است نیز نوکش را بسته و در سکوت بال‌هایش را باز کرده تا بر جریان هوای گرم سوار شود. خانه روی تاج قله پشت پرچین ضخیمی قرار گرفته و از تمامی روستا جدا شده است. اینجا مرز میان شهرستان‌های دوون و کورنوال است. مشاجره‌های فراوانی بر سر این یک قطعه زمین صورت گرفته است. خون اقوام مختلف سلت، آنگلوساکسون و رومی روی این زمین ریخته شده است و استخوان‌هایشان در اینجا مدفون است.

با این وجود اتفاقات زیر در اواسط دهه 1950، دوره‌ای از صلح نسبی در لندن، به وقوع می‌پیوندد. مسیری سنگفرش‌شده تا درِ جلویی خانه کشیده شده است. روی بند رخت چند دامن و جلیقه، جوراب و شلوار، دستمال و پارچه آویزان شده‌اند که با وزش نسیم خشک می‌شوند. از جایی صدای آهسته ضربه تبر بر چوب شنیده می‌شود و از خانه یکی از همسایگان صدای رادیو به گوش می‌رسد. باغ همچنان در انتظار است. درختان همچنان در انتظارند. مرغ دریایی در میان آسمان در انتظار است. و سپس، گویی صحنه مهیا باشد و تماشاگران از میان تاریکی در سکوت به تماشا نشسته باشند، صداهایی شنیده می‌شود. صداها خاموش می‌شوند. یکی جیغ می‌کشد و فردی دیگر فریاد می‌زند و چیزی سنگین‌وزن روی زمین می‌افتد. درِ پشتی خانه با خشونت باز می‌شود. «دیگر نمی‌توانم تحمل کنم! دیگر نمی‌توانم!» سپس کسی جیغ می‌کشد. درِ پشتی با صدای بلند بسته می‌شود و زن جوانی نمایان می‌شود.

زن جوان بیست‌ویک سال دارد، به‌زودی بیست‌ودوساله خواهد شد. او لباس نخی آبی‌رنگی با دکمه‌های قرمزرنگ بر تن دارد. شال زردرنگی موهای او را در جای خود نگه داشته است. او درحالی که کتابی در دست دارد، در طول ایوان راه می‌رود، با پای برهنه از پله پایین آمده و به حیاط می‌رود. او بدون توجه به مرغ دریایی که از آسمان به او می‌نگرد، درختانی که با رسیدن او شاخه‌هایشان تاب می‌خورد و کودک درون کالسکه که از کنار آن می‌گذرد، به سوی کنده درختی در انتهای باغ می‌رود...»

[رمان «دستی که اول‌بار دستم را گرفت» با ‏‫ترجمه ماهرخ نصری و توسط خورشید آفرین منتشر شده است.]

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

در خانواده‌ای اصالتاً رشتی، تجارت‌پیشه و مشروطه‌خواه دیده به جهان گشود... در دانشگاه ملی ایران به تدریس مشغول می‌شود و به‌طور مخفیانه عضو «سازمان انقلابی حزب توده ایران»... فجایع نظام‌های موجود کمونیستی را نه انحرافی از مارکسیسم که محصول آن دانست... توتالیتاریسم خصم بی چون‌وچرای فردیت است و همه را یکرنگ و هم‌شکل می‌خواهد... انسانها باید گذشته و خاطرات خود را وا بگذارند و دیروز و امروز و فردا را تنها در آیینه ایدئولوژی تاریخی ببینند... او تجدد و خودشناسی را ملازم یکدیگر معرفی می‌کند... نقد خود‌ ...
تغییر آیین داده و احساس می‌کند در میان اعتقادات مذهبی جدیدش حبس شده‌ است. با افراد دیگری که تغییر مذهب داده‌اند ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که آنها نه مثل گوسفند کودن هستند، نه پخمه و نه مثل خانم هاگ که مذهبش تماما انگیزه‌ مادی دارد نفرت‌انگیز... صدا اصرار دارد که او و هرکسی که او می‌شناسد خیالی هستند... آیا ما همگی دیوانگان مبادی آدابی هستیم که با جنون دیگران مدارا می‌کنیم؟... بیش از هر چیز کتابی است درباره اینکه کتاب‌ها چه می‌کنند، درباره زبان و اینکه ما چطور از آن استفاده می‌کنیم ...
پسرک کفاشی که مشغول برق انداختن کفش‌های جوزف کندی بود گفت قصد دارد سهام بخرد. کندی به سرعت دریافت که حباب بازار سهام در آستانه ترکیدن است و با پیش‌بینی سقوط بازار، بی‌درنگ تمام سهامش را فروخت... در مقابلِ دنیای روان و دلچسب داستان‌سرایی برای اقتصاد اما، ادبیات خشک و بی‌روحی قرار دارد که درک آن از حوصله مردم خارج است... هراری معتقد است داستان‌سرایی موفق «میلیون‌ها غریبه را قادر می‌کند با یکدیگر همکاری و در جهت اهداف مشترک کار کنند»... اقتصاددانان باید داستان‌های علمی-تخیلی بخوانند ...
خاطرات برده‌ای به نام جرج واشینگتن سیاه، نامی طعنه‌آمیز که به زخم چرکین اسطوره‌های آمریکایی انگشت می‌گذارد... این مهمان عجیب، تیچ نام دارد و شخصیت اصلی زندگی واش و راز ماندگار رمان ادوگیان می‌شود... از «گنبدهای برفی بزرگ» در قطب شمال گرفته تا خیابان‌های تفتیده مراکش... تیچ، واش را با طیف کاملی از اکتشافات و اختراعات آشنا می‌کند که دانش و تجارت بشر را متحول می‌کند، از روش‌های پیشین غواصی با دستگاه اکسیژن گرفته تا روش‌های اعجاب‌آور ثبت تصاویر ...
به قول هلدرلین، اقامت انسان در جهان شاعرانه است... شعر در حقیقت تبدیل ماده خامی به نام «زبان»، به روح یا در حقیقت، «شعر» است. بنابراین، شعر، روح زبان است... شعر است که اثر هنری را از اثر غیرهنری جدا می‌کند. از این نظر، شعر، حقیقت و ذات هنرهاست و اثر هر هنرمند بزرگی، شعر اوست... آیا چنان‌ که می‌گویند، فرازهایی از بخش نخست کتاب مقدس مسیحی که متکی بر مجموعه کتب مقدس یهودیان، یعنی تنخ است، از اساطیر شفاهی رایج در خاور نزدیک اخذ شده یا خیر؟ ...