به سوی صادرات هدفمند خشکمیوهها | پیام ما
در اقلیم کم باران ایران و در شرایط دشوار اقتصادی آنچه میتواند کارساز و راهی به زندگی بهتر کشاورز و صادرات بیشتر برای کشور باشد، توجه به محصولی به نام خشک میوهها است. حجم کم و ارزش غذایی بالا، همچنین انبارداری و کشتوکار آسان، خشک میوهها بویژه بادام به علت تحملبهخشکی و پسته به سبب تحملبهشوری را انتخابی شایسته برای عرضه هدفمند به بازار جهانی کرده است.
کتاب «خشک میوهها (پسته، بادام، گردو، فندق، پکان و شاهبلوط)» اثر دکتر حمیدرضا کریمی با نثری زیبا و داستانی و با مطالب امروزی و کاربردی آمده است تا ضمن مروری کامل بر تاریخچه کشاورزی خشکمیوهها و یادآوری خواص غذایی بینظیر آنها، جدیدترین دستاوردها و تحقیقات علمی در زمینه مسائل فیزیولوژیکی، گردهافشانی و رشدونمو اکثر خشکمیوههای تحتکشت دنیا با تأکید بیشتر بر خشکمیوههای موجود در ایران را معرفی و به کشاورزان و علاقهمندان به باغبانی و کشاورزی رهنمودهای لازم را ارائه کند.
در صفحات نخست کتاب خشکمیوه از لحاظ گیاهشناسی و باغبانی تعریف میشود: از منظر گیاهشناسی به یک میوه ساده خشک ناشکوفا که یک فرابر سخت و چوبی دارد مانند فندق و شاهبلوط خشکمیوه گفته میشود. از دید باغبانی خشکمیوه به آن دسته از میوههایی گفته میشود که بذر محصورشده با یک پوسته سخت و چوبی، قسمت خوراکی میوه را شامل میشود. بنابراین محصولاتی مثل بادام و گردو که از لحاظ گیاهشناسی دارای میوه شفت میباشند، بهدلیل اینکه قسمت خوراکی آنها بذر میباشد، خشکمیوه محسوب میشوند.
کتاب بهطورکلی خشکمیوهها را به دو دسته خشکمیوههای روغنی و خشکمیوههای آردی تقسیم کرد که از دسته اول میتوان به بادام، پسته، فندق، گردو، پکان و گونهای کاج و از دسته دوم به شاهبلوط هندی و خرنوب اشاره کرد.
کتاب سپس کیفیت غذایی منحصربهفرد خشکمیوهها را خاطرنشان میکند: طبق گزارش انستیتوی ملی تغذیه ایتالیا اکثر خشکمیوهها از لحاظ کالری، عناصر معدنی و ویتامینها اهمیت ویژهای دارند. خشکمیوهها دارای مقادیر زیادی فیتواسترول بویژه بتا استرول میباشند که عمدتاً با جذب کلسترول غذا رقابت میکند. بیشترین میزان بتااسترول بهترتیب در پسته، بادام، فندق و گردو دیده میشود. افزونبراین، خشکمیوهها از لحاظ پلیفنلها و ویتامینهایی مانند ویتامین ای غنی بوده و در سلامتی رگهای خونی قلب دخالت داشته و ویژگی ضداکسیدانی بالایی دارند. ارزش غذایی بالا باعث شده تقاضا برای خشکمیوهها بهعنوان یک غذای سالم بیشتر شده و در دهههای اخیر، کشورهای بیشتری در زمره کشورهای تولیدکننده آن قرار گیرند.
در کتاب درباره پسته آمده است: نام درخت پسته در دیگر زبانهای دنیا از نام ایرانی پیستاك گرفته شده است که برگرفته از گویش مردم خراسان در زمانهای باستان است. کشتوکار پسته در ایران، در نواحی باختری خراسان صورت گرفته و سپس به سمت غرب توسعه پیدا کرده و به سوریه و بعدها به ایتالیا و اسپانیا رسیده است. پسته همچنین به طرف شرق گسترش داشته بهطوریکه در قرن دهم بعد از میلاد کشت پسته در چین گزارش شده است. پسته یکی از منابع ارزآور کشور محسوب میشود و بهدلیل مقاومت به شرایط نامساعد محیطی، جایگاه ویژهای در مناطق خشک و کویری که امکان کشت دیگر محصولات وجود ندارد، فراهم آورده است و این ویژگی در این مناطق از نظر اقتصادی اهمیت دارد.
در زمینه بادام میخوانیم که بادام یکی از قدیمیترین و مهمترین خشکمیوههای دنیاست و مغز بادام حاوی انرژی بالایی است بهطوریکه 100 گرم مغز بادام حاوی 598 کیلوکالری انرژی، 19 گرم پروتئین، 54% چربی، 21%کربوهیدرات و 5% آب میباشد. بیشتر گیاهشناسان مرکز تنوع بادام را ایران، افغانستان و ترکیه میدانند. بادام از طریق مدیترانه به کشورهای دیگر از جمله ایتالیا، اسپانیا، پرتقال و مراکش و از این نواحی به آمریکای شمالی بهویژه کالیفرنیا و استرالیا گسترش یافته است. درحال حاضر دو کشور آمریکا و اسپانیا کشورهای عمده تولیدکننده بادام در دنیا میباشند.
کتاب سپس سراغ گردو میرود: گردو متعلق به خانواده گردوسانان میباشد که در این تیره حداقل ۱۲ گونه وجود دارد. تمام گونههاي موجود در این تیره گياهاني خزانپذير است که برخي، از لحاظ توليد ميوه خوراكي و برخي از نظر توليد الوار داراي اهميت ميباشند. در بين گونـههـاي گـردو فقـط گـردوي ايرانـي داراي اهميـت تجاري بوده و ديگر گونهها به عنوان الوار يا پايه استفاده ميشوند. گردو به عنوان قـديميتـرين درختـي كـه میوههای آن به عنوان غذا استفاده میشده، شـناخته شده است و قدمت آن به 7000 سال قبل از میلاد برميگردد. گـردوي ایرانی بومی ایران باستان بوده و امروزه این درخت از شرق اروپا تا هیمالیا و چین پراکنش دارد. سوابق نشان میدهند که در زمان سلطنت تیبریوس در رم گردوی ایرانی شناخته شده بوده و به عنوان پیشکش به ایزدان تقدیم میشده است. کشتیهای تاجران انگلیسی آن را در سراسر جهان تجارت میکردهاند و بعدها به آمریکا رفته است.
کتاب فندق را يكي از مهمترين خشك ميوههاي جهان معرفی میکند كه با متوسط توليد سـاليانه در حـدود 470 هـزار تـن بعد از بادام دومين رتبه توليدي را دارد. كشت و كار فندق سابقهاي طولانی و تاریخی دارد و به پنج هزار سال قبل برمیگردد. براساس آنچه در دستنوشتههاي چين باستان عنوان شده است روميان و يونانيـان از فنـدق به عنوان دارو استفاده ميكردهاند و آن را غذايي با ارزش ميدانستهاند. میزان پروتئین آن بالاست و تمام اسیدهای آمینه ضروری بدن را دارا میباشد.
درباره پكان هم اینگونه تحریر شده است که تنها جنس از خانواده گردوییان است كه نیاز سرمایی پایینی داشته و در مناطق نیمهگرمسیری، بهخوبی رشدونموکرده و محصول مناسب با كیفیت بالایی تولید میكند. خاستگاه پکان، آمریکای شمالی و مرکزی است. مغز این میوه از لذیذترین خشکمیوهها بوده و ارزش غذایی بالایی دارد. میزان بالای اسید اولئیک در پکان از ویژگیهای منحصربهفرد این گیاه است. در دنیا توسعه كشت پكان در مناطقی که محدودیتی از نظر اقلیمی برای این درخت ندارند بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آمریکا بزرگترین تولیدکننده پکان در دنیا بوده و تولید و عرضه ارقام تجاری را در انحصار خود دارد.
کتاب درباره شاهبلوط مینویسد که یک خشکمیوه خزانپذیر بوده که بومی نیمکره شمالی، چین، کره و جنوب اروپا است. خشکمیوه آن در خیلی از کشورهای آسیایی و اروپایی بهصورت پخته، تازه و کنسروشده مصرف شده و از غذاهای محلی آنها محسوب میشود. شاهبلوط بهعنوان یک غله درختی و همانند سایر خشکمیوهها بهعنوان یک غذای سالم شناخته میشود که دارای نشاسته و پروتئینهایی با کیفیت بالا میباشد. هرچند میزان چربی شاهبلوط ناچیز است، اما کیفیت و ارزش غذایی بالا و نیز فاقدکلسترول بودن، بر ارزش آن افزوده است. شاهبلوط از لحاظ عناصر معدنی مانند پتاسیم و ویتامینهای گروه ب غنی میباشد.
کتاب «خشک میوهها (پسته، بادام، گردو، فندق، پکان و شاهبلوط) » توسط انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد در ۱۵۳ صفحه رهسپار بازار کتاب شده است.
