کتاب «سیاست منطقه‌ای ایران در بستر زمان» با رویکرد کاربردی بیشتری بر مسائل تامین امنیت و منافع ملی، به عنوان مهم‌ترین اولویت «دولت» ایرانی می‌پردازد و ریشه‌های تداوم سیاست منطقه‌ای ایران را در «بستر زمان» و چگونگی تکرار ریتم‌های تاریخی مورد بررسی قرار می‌دهد.

به گزارش تابناک، این کتاب سری دوم از مجموعه مقالات کوتاه دکتر کیهان برزگر در حوزه سیاست خارجی و منطقه ای جمهوری اسلامی ایران است که در طول ۵ سال گذشته در قالب سرمقاله ها و یادداشت های کاربردی در رساناهای داخلی و خارجی منتشر شده اند. کتاب اول از این سری مقالات با عنوان "جمهوری اسلامی ایران، مسائل خاورمیانه و مذاکرات هسته ای" که در زمستان ۱۳۹۳ منتشر شد، ابعاد گسترده تری از سیاست خارجی و روابط بین المللی ایران را در فاصله سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳ مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

کتاب حاضر با رویکرد کاربردی بیشتری بر مسائل تامین امنیت و منافع ملی، به عنوان مهمترین اولویت "دولت" ایرانی می پردازد و ریشه های تداوم سیاست منطقه ای ایران را در "بستر زمان" و چگونگی تکرار ریتم های تاریخی مورد بررسی قرار می دهد. بحث اصلی کتاب این است که مهمترین استراتژی سیاست منطقه ای ایران در طی دهه های اخیر دفع تهدیدات امنیتی و ایجاد ثبات در یک محیط امن منطقه ای برای تضمین بقاء "دولت" ایرانی و اتصال منطقه ای برای رشد اقتصادی کشور بوده است.

اکنون در بهار سال ۱۳۹۸ که کشورمان در اوج تحمیل تحریم های اقتصادی و فشارهای سیاسی دولت ترامپ در آمریکا قرار دارد و اخیرا هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عنوان یک نیروی تروریستی خارجی در لیست رسمی خود قرار داده است، سیاستگذاران ایرانی به این تصمیم می رسند که مقاومت در برابر این تحریم ها برای حفظ "دولت" ایرانی از بی ثباتی داخلی و حتی تجزیه کشور، یعنی مواجهه با یک تهدید بزرگتر امنیتی، ضروری است. بر همین مبنا، ایران به این نتیجه می رسد که یک رابطه قوی بین تقویت قدرت ملی و افزایش نقش و نفوذ منطقه ای ایران برای حفظ "دولت" ایرانی در بعد تقویت بازدارندگی تهدیدات وجود دارد. همزمان افزایش نقش منطقه ای به عنوان مهمترین عنصر تعیین کننده اعیار قدرت ملی ایران در صحنه روابط و تعاملات بین المللی مورد توجه بیشتر سیاستگذاران کشور قرار گرفته است. در سال های اخیر، فراتر از اهمیت موضوع امنیت انرژی بین المللی، نقش سیاسی تاثیرگذار کشورمان در صحنه بحران های منطقه ای مثل سوریه، عراق و افغانستان، مواجهه با پدیده تروریسم و پیامدهای فوری امنیتی آن از جمله مسئله سیل مهاجرت ها و پناهندگان به کشورهای غربی به ویژه اروپایی، پویایی های نقش منطقه ای ایران در صحنه معادلات منطقه ای و بین المللی افزایش یافته است.

محدوده زمانی مطالب این کتاب بین سال های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ یعنی در زمان دولت های اول و دوم حسن روحانی رئیس جمهور میانه روی ایران است. در این دوران دو موضوع توافق هسته ای با قدرت های بزرگ (برجام) و سیاست منطقه ای ایران محور اصلی تنظیم روابط منطقه ای و بین المللی ایران بوده است. با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و خروج دولت وی از برجام، زمینه های مثبت ایجاد شده در روابط ایران و غرب، عمدتا تحت تاثیر سیاست های رژیم های عربستان سعودی و اسرائیل، به یکباره فروریخت و موضوعات امنیت ملی از جمله تمرکز غرب بر مهار نقش منطقه ای و محدودیت های موشکی ایران، جهت سیاست منطقه ای کشورمان را به سمت تقویت ابزارهای بازدارندگی، به شکل سخت و نرم، در منطقه متمرکز کرد. خروج آمریکا از برجام و ناتوانی اروپایی ها برای پیدا کردن مکانیسمی برای حفظ تعهدات اصلی خود در برجام که همان رفع تحریم های اقتصادی و محدودیت های سیستم انتقال مالی بر کشورمان بود، ایران را به این نتیجه رساند که هدف بنیادی غرب و متحدان منطقه ای اش تضعیف قدرت ملی کشور از درون است. همین امر نوعی سرخوردگی داخلی و بی اعتمادی در میان افکار عمومی ایران نسبت به اهداف و اصول غرب در روابط با کشورمان ایجاد کرد. این تحول خود نقطه عطفی در تغییر نگاه افکار عمومی داخلی به اهمیت موضوع امنیت ملی و ضرورت تقویت قوه بازدارندگی به ویژه مشروعیت یافتن بیشتر برنامه های های موشکی و حضور فعال منطقه ای به عنوان مهمترین عناصر بازدارنده تهدیدات امنیت ملی گردید.

از این لحاظ می توان گفت که شرایط فعلی در نوع خود در تاریخ معاصر ایران کم نظیر است که موضوعات امنیت ملی و سیاست منطقه ای، رویکردها و پویایی های سیاست داخلی کشورمان را بطور جدی تحت تاثیر قرار داده است. پیش از این همواره این سیاست داخلی بود که جهت گیری های سیاست خارجی را تحت تاثیر قرار می داد. به عنوان نمونه، ضرورت تعامل بین المللی و رفاه و توسعه اقتصادی از طریق رفع تحریم های بین المللی- که در نهایت به توافق هسته ای منجر شد- گفتمان سیاست داخلی را تغییر داد و همین امر منجر به روی کار آمدن دولت میانه روی حسن روحانی در ۱۳۹۲ شد. انتظار عمومی هم این بود که حس "بی اعتمادی استراتژیک" بین ایران و غرب پس از چند دهه از بین برود و این سرآغاز یکسری همکاری های منطقه ای و پذیرش نقش و اهمیت ایران در صحنه معادلات منطقه ای و بین المللی شود. اما درست برخلاف انتظارات، شدیدترین تحریم ها و فشارهای سیاسی به دولت میانه روی ایران از سوی غرب وارد می شود. همین مسئله، ایران را به این سمت هدایت می کند که موضوع "امنیت ملی" و "اتکا به خود" مهمترین اولویت سیاست خارجی کشور است. شواهد نشان می دهند که دستیابی به این امر در بستر زمان دچار تغییرات اساسی نمی شود و ایران برای تقویت جایگاه خود در توازن قوای منطقه ای سعی در بازتعریف استراتژی های امنیت ملی خود در جهت سازگاری با تحولات جدید و پویای ژئوپلتیک در محیط همسایگی خود دارد. بر اهمیت این موضوع وقتی افزوده می شود که دریابیم یک قدرت بزرگ جهانی، یعنی روسیه، با ورود به معادلات منطقه ای هم به شکل سخت افزاری یعنی مداخله نظامی در سوریه و هم نرم افزاری یعنی تقویت نقش سیاسی خود به عنوان یک بازیگر صلح ساز، سعی در بازتعریف نقش خود در معادلات جهانی دارد. همین تحول، این توازن جدید در نقش بازیگران اصلی منطقه ای و فرامنطقه ای، به ویژه برای کشورمان، را پیچیده تر کرده است. به همین منظور بخش عمده ای از مقالات کتاب حاضر به موضوع پویایی های نقش جدید روسیه در منطقه می پردازد که بنوبه خود در ادبیات علوم سیاسی و روابط بین الملل کشورمان جدید به حساب می آیند.

انتشار این کتاب در قالب یک مجموعه متمرکز از لحاظ ریشه یابی رفتارهای سیاست منطقه ای ایران در بستر زمان و در یک چارچوب بزرگتر تامین منافع و امنیت ملی حائز اهمیت است. دو عنصر محوری مورد استفاده در تحلیل های این کتاب، استفاده از "تاریخ کاربردی" و "جغرافیایی اثربخش" برای نشان دادن اهمیت "تداوم" یک تحلیل در بستر زمان و بر مبنای تقاضاهای واقعی و میدانی "دولت" باسابقه تاریخی –تمدنی ایران در منطقه غرب آسیا است. به قول پل پیرسون نویسنده کتاب سیاست در بستر زمان (۱۳۹۳)، "اگر رخدادها و فرایندهای سیاسی از بستر زمانی اشان جدا شوند، معنایشان مخدوش می شود." به عنوان نمونه، اگر برنامه هسته ای ایران یک چارچوب تاریخی ۵۰ ساله نداشت، مطمئنا روند مذاکرات هسته ای ایران و پذیرش آن از سوی قدرت های بزرگ در آن زمان متفاوت بود. همینگونه اگر حضور منطقه ای ایران ریشه تاریخی و بستر ایدئولوژیک نداشت، درجه اثربخشی ژئوپلتیک کشورمان در شرایط بحرانی فعلی منطقه مثلا شکست داعش در عراق یا حفظ نظام سیاسی سوریه به عنوان یک دولت دوست در جهان عرب متفاوت بود. در همین زمینه سی. رایت میلز در کتاب بینش جامعه شناختی (۱۳۷۵) معتقد است که "رجوع به تاریخ برای استخراج و تبیین روندهای شکل گیری سیاستگذاری در زمان حال حائز اهمیت است." بر این مبنا، کشورمان از در روند زمان به یک "بازیگر عمیق" در مسائل منطقه ای تبدیل شده که بدون حضور موثر آن هیچ مسئله منطقه ای بطور پایدار حل و فصل نمی شود.

همزمان جبر جغرافیایی، یعنی قرار گرفتن در مرکز زیرسیستم های منطقه ای و امنیت انرژی بین المللی، که توجه نظام بین الملل را در هر شرایطی به ایران جلب می کند، همراه با جبر تاریخی-اجتمایی، یعنی تمرکز فارس و شیعی بودن در یک محیط سنی عربی و متفاوت، از ایران یک کشور خاص می سازد. این ویژگی، ضمن فراهم کردن فرصت های نقش سازی در محیط ژئوپلتیک خود، همزمان محدودیت های استراتژیکی را هم به لحاظ تلاش همه جانبه سایر بازیگران برای مهار نقش و قدرت منطقه ای ایران برای حفظ منافع و امنیت ملی خود فراهم می کند. این وضعیت، به ایران این ظرفیت و توان کامل را نمی دهد که استراتژی خود را بر مبنای یک "عمومیت" تنظیم کند. بر این مبنا و به منظور سازگاری با تحولات جدید در محیط ژئوپلتیک، ایران به این نتیجه می رسد که کارآمدترین استراتژی سیاست منطقه ای این است که چند اصل کلان را در سیاست خارجی خود تعریف کرده و سپس با توجه به ویژگی های ژئوپلتیک محلی، سیاست منطقه ای خود را با محیط در حال انتقال سیاسی در حوزه همسایگی سازگار کند.

مقالات این کتاب فراتر از فهم روندهای سیاست خارجی و منطقه ای ایران در حوزه سیاست داخلی، نتیجه تجربیات حضور نویسنده در کنفرانس های بین المللی و فهم دیدگاه های پژوهشگران خارجی از سیاست منطقه ای ایران و به تبع تلاشی برای رسیدن به یک نقطه متعادل در تحلیل است. درجه موفقیت و تاثیرگذاری بالای یک مقاله کوتاه وقتی است که نکته اصلی نویسنده بطور همزمان قابل پذیرش برای یک خواننده داخلی و بین المللی، جدا از هرگونه قضاوت ارزشی یا ایدئولوژیک باشد. باید توجه داشت که در دنیای امروز، بیان دیدگاه های روشنفکری و پژوهشی از راه انتشار مقالات کوتاه و درجه تاثیرگذاری آنها در حال گسترش است. این مقالات پل ارتباطی بین حوزه روشنفکری-عمومی و حوزه سیاستگذاری هستند و عمدتا با هدف ارائه راه حل برای حل یک معضل روز بشری با یک نگاه حل المسائلی و بر مبنای واقعیت های میدانی نوشته می شوند. اهمیت این مقالات وقتی بیشتر می شود که تحلیل های کوتاه از ابزارهای تاریخ و تئوری به شکل حداقلی و بر مبنای واقعیت های میدانی موجود بهره بگیرند. استفاده از ارجاعات هم در این نوع مقالات با اشاره مستقیم در درون متن انجام می شود که بر جنبه علمی-پژوهشی این نوع مقالات می افزاید. استفاده از قیاس تاریخی، مشاهده میدانی و تسلط بر جریان های جاری سیاستگذاری در نوشتن یک مقاله کوتاه و تاثیرگذار بسیار حائز اهمیت هستند. یک مقاله کوتاه وقتی نوشته می شود که یک نکته جدید و بحث برانگیز برای آگاهی و اثربخشی عمومی با ارائه یک راه حل برای آن وجود داشته باشد. تداوم و پایداری در تحلیل یک نویسنده در روند زمان بسیار حائز اهمیت است. تصمیم به انتشار این کتاب بیشتر با هدف ثبت دیدگاه های نویسنده در مورد چگونگی تداوم سیاست منطقه ای ایران در بستر زمان است.

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...