فلسفه‌ برای زندگی روزمره | ایبنا


 کتاب «اخلاق عملی» [Practical ethics] پیتر سینگر [Peter Singer]، از تأثیرگذارترین آثار فلسفی در حوزه اخلاق کاربردی، با زبانی روشن و استدلال‌هایی برانگیزنده کوشیده تا فلسفه را از برج عاج نظریات انتزاعی به دل زندگی روزمره انسان‌ها بکشاند. این اثر که با ترجمه کیوان شعبانی‌مقدم توسط نشر ثالث منتشر شده، از مرزهای کلاسیک اخلاق عبور کرده و به موضوعات ملموس، بحث‌برانگیز و گاه چالش‌برانگیز روزگار ما می‌پردازد.



«اخلاق عملی» نه صرفاً اثری دانشگاهی، بلکه دعوتی است برای مواجهه آگاهانه با زندگی اخلاقی در دنیای معاصر. سینگر، فیلسوف استرالیایی پرآوازه، در مقدمه خود تصریح می‌کند که این کتاب نمی‌کوشد تمام حوزه گسترده اخلاق را پوشش دهد، بلکه با گزینش مسائلی که مستقیماً با زندگی روزمره یا دغدغه‌های شهروندی ما پیوند دارند، تلاش دارد راهی برای استدلال عقلانی و گفت‌وگوی فلسفی درباره آنها بگشاید.

از دید سینگر، بسیاری از انتخاب‌های ما در زندگی ابعاد اخلاقی دارند. از سقط جنین تا تغییرات اقلیمی، از حقوق حیوانات تا نابرابری جهانی، موضوعاتی که او انتخاب کرده از این منظر مهم‌اند که موضع‌گیری اخلاقی درباره‌شان نیازمند تحلیل عقلانی و گفت‌وگوی جدی است. این وجه از کار سینگر، وجهی روش‌شناختی است: باور به امکان و ضرورت عقل‌ورزی در سپهر اخلاق.

فلسفه‌ برای زندگی روزمره
کیوان شعبانی‌مقدم در مقدمه اثر، با نگاهی ستایش‌آمیز اما تحلیلی به اثر می‌نگرد. وی سینگر را فیلسوفی می‌داند که توانسته زبان اخلاق را از پیچیدگی‌های آکادمیک رها ساخته و به زبان توده‌ها نزدیک کند. از نظر او، یکی از رموز موفقیت سینگر در جهان اندیشه این است که داوری‌های اخلاقی‌اش را نه بر پایه شهودهای شخصی یا سنت‌های متافیزیکی، بلکه بر پایه علم و واقعیت‌های عینی استوار می‌سازد. این ویژگی سبک‌شناختی، یعنی وضوح در بیان و پرهیز از زبانی دشوار، همراه با قدرت استدلالی بالا، باعث شده «اخلاق عملی» هم‌زمان برای دانشجویان فلسفه و خوانندگان عام جذاب باشد. به همین دلیل نشر ثالث نیز آن را اثری دانسته که می‌تواند در دوره‌های دانشگاهی و محافل عمومی مورد استفاده قرار گیرد.

از دیگر ویژگی‌های متمایز نگاه سینگر، عبور از انسان‌محوری کلاسیک در اخلاق است. همان‌گونه که مترجم کتاب اشاره کرده، از نگاه سینگر «حیات انسانی لزوماً برتر از سایر اشکال حیات نیست» و ما وظیفه داریم درد و رنج همه موجودات حساس را کاهش دهیم. این باور ریشه در رویکرد فایده‌گرایانه سینگر دارد که محور ارزیابی اخلاقی را پیامدهای اعمال بر میزان رنج و لذت می‌داند. در این چارچوب، سینگر به دفاع اخلاقی از گیاه‌خواری، مخالفت با بهره‌کشی حیوانات و نقد نابرابری جهانی می‌پردازد؛ مسائلی که گاه برای برخی خوانندگان، رادیکال یا حتی تندروانه به نظر می‌رسند. اما ترجمه دقیق و روان اثر از جانب شعبانی‌مقدم توانسته این استدلال‌ها را با وضوح و انسجام قابل توجهی به خواننده منتقل کند.

یکی از محورهای تأمل‌برانگیز مقدمه این کتاب، روایتی است که سینگر از واکنش‌های مخالف و گاه تند نسبت به دیدگاه‌های خود ارائه می‌دهد. او می‌نویسد که برخی منتقدان کتاب، او را متهم به عبور از خطوط قرمز اخلاقی کرده‌اند، تا آن‌جا که گاه خواستار ممنوعیت بحث درباره آن شده‌اند.

سینگر با تأکید بر سنت مناظره‌محور فلسفه، از افلاطون تا دوران معاصر، می‌گوید که اگر حتی برخی از دیدگاه‌های او نادرست باشند، باز هم طرح و نقد آنها بهتر از خاموشی و سانسور است. این موضع نه تنها دفاعی از آزادی اندیشه، بلکه نشانگر پایبندی عمیق او به روش‌شناسی فلسفه به‌عنوان جدال عقلانی دیدگاه‌هاست.

ویراست سوم کتاب که مبنای این ترجمه است، افزون بر بازنویسی کامل فصل‌ها و به‌روزرسانی داده‌ها، شامل فصلی جدید درباره یکی از مهم‌ترین چالش‌های اخلاقی عصر ما یعنی تغییرات اقلیمی است. سینگر در این فصل کوشیده است نشان دهد چگونه بحران زیست‌محیطی فراتر از دغدغه‌ای علمی یا سیاسی، مسئله‌ای اخلاقی است که مستقیماً با مسئولیت‌های فردی و جمعی ما گره خورده است. افزودن این فصل نه تنها به‌روز بودن اثر را تضمین می‌کند، بلکه گویای این نکته است که اخلاق کاربردی، برخلاف تصورات کلاسیک، حوزه‌ای ایستا نیست. پرسش‌های نو، استدلال‌های نو می‌طلبند و سینگر می‌کوشد به این پویایی پاسخی مسئولانه دهد.

کیوان شعبانی‌مقدم پیش از این نیز ترجمه آثار دیگری از پیتر سینگر از جمله «قحطی»، «فراوانی و اخلاق»، «چرا گیاهخواری»، «نوشتارهایی در باب زندگی اخلاقی»، «اخلاقی زیستن در یک جهان به‌هم‌پیوسته» و «زندگی‌ای که می‌توانی نجات دهی» را در کارنامه دارد. این مجموعه ترجمه‌ها در واقع پروژه‌ای منسجم را شکل می‌دهند که هدف آن آشنایی خوانندگان فارسی‌زبان با اخلاق فایده‌گرایانه نوین و چشم‌اندازهای رادیکال آن در حوزه‌های سیاست، تغذیه، محیط‌زیست و کمک‌رسانی جهانی است.

ترجمه «اخلاق عملی» را می‌توان نقطه اوج این پروژه دانست، زیرا این کتاب به نوعی نقشه راه و چارچوب نظری بسیاری از دیدگاه‌های دیگر سینگر را در خود گردآورده است. مقدمه مترجم نیز که با احترام و درک عمیق از دیدگاه‌های نویسنده نگاشته شده، بر غنای تحلیلی کتاب افزوده است.

به نظر می‌رسد در جهانی که پر از تعارض‌های ارزشی، تصمیم‌های دشوار و پیچیدگی‌های اخلاقی است، خواندن کتابی چون «اخلاق عملی» بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد. سینگر با دعوت به گفت‌وگوی عقلانی، عبور از پیش‌داوری‌ها و سنجش اعمال بر اساس پیامدهای واقعی‌شان، ما را به بازاندیشی در بسیاری از باورهای رایج سوق می‌دهد. این کتاب نه تنها چالشی است برای وجدان اخلاقی ما، بلکه راهی است برای درگیر شدن آگاهانه با پرسش‌هایی که بی‌تفاوتی در برابرشان، خود نوعی موضع‌گیری است. «اخلاق عملی» از ما نمی‌خواهد که کورکورانه با آن موافق باشیم؛ بلکه از ما دعوت می‌کند که اخلاق را زندگی کنیم—اما با استدلال، دقت و مسئولیت‌پذیری.

«اخلاق عملی» در ۳۸۳ صفحه به‌همت نشرثالث منتشر شده است.