ابرشروری از جنس ما شکست‌خورده‌ها | اعتماد

مرد آرامی که در فیلم نولان از «جدی بودن» خوشش نمی‌آید و صحنه لبخند ساختنش روی لب‌ِ دیگری به شکل وحشیانه‌ای دلخراش است در فیلم تاد فلیپس، به شکل دیگری لبخند روی لب‌ها می‌آورد. تمام جوکرهای تاریخ سینما زندگی و گذشته مرموزی داشته‌اند؛ جنون، بخش جدایی‌ناپذیر شخصیت این دلقک ترسناک بوده و هست. شیوه‌ای که فلیپس جنون جوکر را به تصویر می‌کشد، این واقعیت که او فقط یک نقش مکمل با شخصیت ضدقهرمان در دنیای کمیک‌های پر از ابرقهرمان است را به چالش می‌کشد. در واقع او از تصویر یک «ابرشرور» هم فاصله می‌گیرد. جوکری که در این فیلم می‌بینیم، می‌تواند هر کدام از ما باشد. او کار عجیبی نمی‌کند و با برنامه‌های هوشمندانه قصد ندارد شهر را به ویرانی بکشد. او فقط یک دلقک بی‌مزه است که از اتفاق، عامل آشوب در گاتهام می‌شود. «آرتور» - اولین جوکر تاریخ که اسمش با J شروع نمی‌شود - یک دلقک اجاره‌ای است. یک روز در خیابان، تابلوی فروشگاه دستش می‌گیرد و یک روز به بیمارستان کودکان می‌رود. شغلی که به او این امکان را می‌دهد تا رویاهای کمدین بودن را پیگیری کند و در عین حال پولی هم نصیبش می‌کند تا از مادرش محافظت کند. در دنیایی که فلیپس ساخته برای متوقف کردن آرتور نیازی به بتمن نداریم و احتمالا یک پلیس زپرتی هم کافی است؛ اما چه کسی می‌تواند جلوی جنون خاموش یک انسان خسته را بگیرد؟ انسان‌های خسته‌ای که هر دقیقه در گاتهام تکثیر می‌شوند و این بزرگ‌ترین تمایز این جوکر با تمام جوکرهای قبلی است.



آرتور، بدون اینکه کسی واقعا بشناسدش در گاتهام محبوب است. هیچ «فرد» خاصی مقابل او نیست. آرتور علیه هیچ شخصی قیام نمی‌کند. او اصلا قیام نمی‌کند. جوکر فقط خسته است و دچار ملال شده و می‌خواهد از مسببن این وضعیت کمی انتقام بگیرد. آرتور در وهله اول نماد شوریدن جامعه گاتهام علیه ثروتمندان و در راس آنها توماس وین - پدر بتمن و ثروتمندترین مرد گاتهام در تمام سری داستان‌های دی ‌سی - است؛ اما این چیزی نیست که خودش خواسته باشد. شاید جمله توماس وین که «معترض‌ها مشتی دلقک هستند.» عامل اصلی دامن ‌زدن به این موج است و اوست که نقاب «دلقک» را تبدیل به نماد این شورش می‌کند، نه خواست آرتور.

مرد میانسال تنهای آرام ابتدای فیلم، در اواسط فیلم همچنان آرام است. آرتور خیلی آرام آدم می‌کشد. آرتور در حالی که حتی نمی‌خواست سه مزاحم را بکشد، سه خرده بورژوا را می‌کشد و همین «یک مرد با نقاب دلقک» را تبدیل به نماد جنبش اعتراضی گاتهام می‌کند و حرف‌های توماس وین در اشاره به این قتل‌هاست.

بی‌رحمانه‌ترین صحنه‌های فیلم نه قتل‌های جوکر که زندگی رقت‌بار اوست. عریان‌ترین خشونت‌های فیلم زمانی پدیدار می‌شود که همه ‌چیز زندگی آرتور سیاه است و حتی معدود لحظات خوش زندگی‌اش در ذهن او می‌گذرند. مادرش با شقاوت می‌گوید «مگه نباید برای کمدین شدن بامزه باشی؟» و تیر خلاصی به قلب چند تکه پسرش که رسیدن به رویا را نزدیک می‌بیند، می‌زند.

جوکر در فیلم فلیپس به‌یک‌باره ظهور نمی‌کند و بیش از نیم ساعت فرصت داریم تا با دلایل و چگونگی تبدیل شدن انسانی شکست‌خورده به یک جنایتکار آشنا شویم. فیلیپس در همان نیم ساعت ابتدایی، تکلیفش را با مخاطب روشن می‌کند؛ اگر به دنبال ضرباهنگ‌ سریع و دیدن شمایل همیشگی دنیای دی‌سی هستید، اشتباه آمده‌اید. اینجا یک دنیای خیال‌انگیز نیست. واقعیت جاری در این فیلم به شکل بی‌رحمانه و غرض‌ورزانه‌ای مخاطب معمول کمیک‌ها و فیلم‌های دی‌سی را آزار خواهد داد. آرتور قرار نیست با اطرافیان/ دشمنانش تعریف شود. او مانند اغلب‌ جوکرهای پیش از خودش تصورات کابوس‌وار ندارد. در دنیای خیالی آرتور، همه ‌چیز شاد، رومانتیک و درست پیش می‌رود و این واقعیت کثیف گاتهام است که می‌لنگد. شر مطلقی که از جوکر متصور بودیم، این‌بار توسط «سیستم» در حال پیاده‌سازی است و آرتور تنها یک قربانی است.

البته به هیچ‌ وجه نمی‌توان گفت که فلیپس به جوکرهای پیش از این وفادار نبوده. هنوز هم «یک روز بد» می‌تواند عاملی برای رسیدن به جنون باشد. «کمدین شکست‌ خورده» که جان‌مایه شکل‌گیری شخصیت جوکر است، اینجا هم دیده می‌شود. آرتور مثل برخی جوکرهای دیگر «عاشق» می‌شود. خواکین فینیکس برای این نقش مجبور شده 23 کیلوگرم وزن کم کند تا جوکر مثل همیشه، از آدم‌های عادی لاغرتر باشد. در تاریخ نزدیک به 80 ساله حضور جوکر، تنها در «شوخی مرگبار» بود که از گذشته این شخصیت کمی درک بیشتری پیدا کردیم و فلیپس هم سعی داشته همان خط داستانی را پی بگیرد. کودکی جوکر در این فیلم همچنان در هاله‌ای از ابهام است و مانند «شوخی مرگبار» جوکر می‌تواند «چندین گزینه - هر چند محدود - برای گذشته» داشته باشد. آرتور، مثل اغلب جوکرها در شرایط‌ بحرانی می‌خندد؛ اما این‌بار دلیلی متفاوت برای این خنده‌ها وجود دارد. همچنین باز هم می‌بینیم که جوکر به جای زندان، سر از بیمارستان روانی آرکهایم درمی‌آورد. هنر فلیپس، پیوند گذشته اغلب خیالی جوکر با واقعیت موجود در جهان است. با وجود اینکه داستان در شهر خیالی گاتهام در دهه 80 می‌گذرد، همه ‌چیز شبیه جهان امروز است. در عصری که هنوز اینترنتی وجود ندارد تا فرصت «سوژه کردن» مردم را فراهم کند، یک برنامه تلویزیونی این وظیفه را بر عهده می‌گیرد. یک ایرانی که با کمیک‌های دی‌سی آشنایی کمی دارد و جوکر را مساوی با شخصیت خلق ‌شده توسط نولان و هیث لجر می‌داند، شاید بسیاری از ارجاعات شخصیتی فیلم را متوجه نشود. اما این موضوع به هیچ ‌وجه چیزی از لذت تماشای جوکر کم نمی‌کند.

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...