هر آدمی یک قصه دارد | آرمان ملی


«آتقی و چند قصه‌ دیگر» عنوان مجموعه‌داستانی است از احمد افقهی، متشکل از چهارده داستان کوتاه، که با بازسازی و روایت داستان‌های آدم‌هایی از طبقات مختلف جامعه به شیوه خودش سعی دارد به‌نوعی به لایه‌های دیگری از زندگی این آدم‌ها دست پیدا کند، هرچند نویسنده در این شیوه بیان آنچنان به‌دنبال روکردن ذهنیات و درونیات شخصیت‌ها نیست، بلکه سعی می‌کند با روایت تمام جزئیات اعمال و رفتار و حرف‌ها، مقطعی از زندگی آنها را چنان بازسازی کند که مخاطب با تامل روی همین جزئیات و رفتارها نظاره‌گر تفاوت‌ها باشد. گویی احمد افقهی با مطالعه رفتارهای انسانی از طریق بازگویی آنچه که رفتار اجتماعی است تلاش می‌کند بدون واردکردن هیچ‌گونه تحلیل شخصی در روند روایت‌هایش درون و ذات انسان را به خواننده بنمایاند.

آتقی و چند قصه‌ دیگر احمد افقهی

درواقع هما‌نطور که پیداست شخصیت همان چیزی است که باعث بروز رفتار می‌شود، پس می‌توان از طریق همین رفتارها پی به درونیات هم برد. از طرفی رفتار این شخصیت‌ها در ارتباط با جامعه شکل می‌گیرد، اینکه چطور افکار، احساسات یا رفتار فرد تحت‌تاثیر حضور واقعی، تصوری و تلویحی دیگران است، پس کنش‌های و واکنش‌های شخصیت‌های مجموعه «آتقی و چند قصه‌ی دیگر» وابسته به دیگرانی است که گاه حضوری پررنگ در داستان‌ها دارند و گاهی ممکن است حضوری صرفا فیزیکی نداشته باشند اما نام و نشانشان را بر داستان و شخصیت‌های حاضر به وضوح می‌بینیم، «آتقی و...» داستان‌هایی از آدم‌های حاضر نیست، و صرفا قصه‌هایی از تاثیرگذاری آدم‌ها بر فکر و روان یکدیگر هم می‌تواند باشد، که خود فضایی ساده اما پراهمیت را می‌سازند. افقهی به عینه تلاش دارد فضایی پرتعلیق برای مخاطبش بسازد؛ فضایی که هرچند در آن بیان عین به عین و دقیق جزئیات از اهمیت بالایی برخوردار است. اما باید تاکید داشت که تعلیق در فضایی شکل می‌گیرد که نویسنده توانسته باشد بر رمزوراز درون داستان سرپوش بگذارد تا این امر سبب شود مخاطب را به دنبال خود بکشاند. نویسنده در این مسیر گاه از دل داستان‌های خود توانسته نوعی تعلیق که متناسب با فضاسازی‌هاست بیرون بکشد، اما در بعضی دیگر از داستان‌ها این تعلیق به سمت فضایی وهم‌انگیز کشیده می‌شود، در چنین شرایطی در کنار ساخت فضایی موهوم، نویسنده سعی دارد نیم‌نگاهی نقادانه به مساله خرافات با تعریف داستان آدم‌هایی که درگیر خرافه شده‌اند داشته باشد، مثل آنچه در دو داستان «قصه‌های ماورا» و «مردی با نگاه شوم» شاهدش هستیم.

افقهی عامیانه نمی‌نویسد، اما چنان نثر ساده و به دور از هر آرایه و تکلفی را پیش گرفته که می‌توان مطمئن بود که روایت داستان و قصه‌گویی برای او بر نثر ارجحیت دارد، گویی میل ندارد مخاطب را درگیر پیچش‌های نثر کند، کوشش دارد به زبانی دست یابد تا نثر را همسو با روایت داستانی پیش ببرد و مخاطب خود را با داستان درگیر کند. درنتیجه این انتخاب داستان‌های «آتقی و...» چنان راحت‌خوان شده‌اند که گاه ممکن است از سطح توقع مخاطب پایین‌تر بیاید. البته اشاره به این موضوع هم خالی از لطف نیست که در بعضی از داستان‌های همین مجموعه، زبان عامیانه به کمک شخصیت‌سازی می‌آید تا نویسنده تصویر واضح‌تر و دقیق‌تری به مخاطب ارائه دهد: «بز هم خدا داره، دلش می‌خواسته بچه داشته باشه. یعنی فقط تو حس داری، حیوون‌ها حس ندارن، دست به بچه‌ هر حیوونی بزنی حمله می‌کنه، اون‌ها هم خدا دارن... یعنی تو قبول نداری؟» آنچه مخاطب در تعلیق به دنبالش می‌گردد رسیدن به جواب‌هایی ا‌ست که هنوز در بعضی از داستان‌ها شکل نگرفته است و همین باعث می‌شود تا در پایان‌بندی داستان‌ها ضربه نهایی زده نشود، افقهی جواب غافلگیرکننده‌ای برای پایان‌بندی داستان‌هایش ترتیب ندیده است، هما‌نطور که پیشتر اشاره شد به‌نظر می‌آید مساله پراهمیت برای نویسنده تعریف قصه است و جذب خواننده و درگیرکردن او با همان فضایی که می‌سازد، او می‌خواهد مخاطبش نظاره‌گر باشد، داستانی را بخواند و حال‌وهوایی را تجربه کند و درنتیجه به تجزیه و تحلیل بپردازد و نتیجه‌گیری کند و حتی گاهی خودش پایانی برایشان متصور شود، شاید به بیان روشن‌تر بتوان گفت همه‌ آنچه نویسنده قصد گفتنش را دارد در تمام داستان پخش شده یا در دل روایت پنهان شده است، از این رو نمی‌توان انتظار پایان عجیب یا ضربه‌ای ناگهانی را داشت، نقطه پایان داستان در امتداد روایت طبیعی داستان شکل می‌گیرد، اگرچه ممکن است سوال‌هایی بی‌جواب بماند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...
تراژدی روایت انسان‌هایی است که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، اما داستان همه‌ی آنهایی که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، تراژیک به نظر نمی‌آید... امکان دست نیافتن به خواسته‌هامان را همیشه چونان سایه‌ای، پشت سر خویش داریم... محرومیت ما را به تصور و خیال وا می‌دارد و ما بیشتر از آن که در مورد تجربیاتی که داشته‌ایم بدانیم از تجربیات نداشته‌ی خود می‌دانیم... دانای کل بودن، دشمن و تباه‌کننده‌ی رضایتمندی است ...