در دبیرستان لوئی لوگران Louis-le-Grand با شیفتگی فراوان آثار نویسندگان بزرگ مانند شکسپیر و ویکتورهوگو را شناخت... در بیست و سه سالگی در رشته تاریخ از دانشسرای عالی فارغ‌التحصیل شد، پس از آن در 1889 به ایتالیا رفت و در رشته باستان‌شناسی در رم به تحصیل پرداخت... با مالویدا فون مایزنبوگ دوست واگنر و نیچه، آشنا شد که رولان را با فرهنگ آلمان و بزرگان دنیای هنر آشنا ساخت... چنان شیفته موسیقی شد که موضوع پایان‌نامه تحصیلی را «تاریخ اپرا در اروپا» قرار داد.

رومن رولان، Rolland, Romain رمان‌نویس و مقاله‌نویس فرانسوی (1866-1944) رولان از خانواده‌ای جمهوری‌خواه و پروتستان در نواحی مرکزی فرانسه بود. دوره کودکی را در آرامش زندگی شهرستان به سر برد و در 1880 با خانواده خود، در پاریس مستقر شد. تحصیلات دبیرستانی را در دبیرستان لوئی لوگران Louis-le-Grand گذراند. در این مدرسه بود که با شیفتگی فراوان آثار نویسندگان بزرگ مانند شکسپیر و ویکتور هوگو را شناخت، در 1886 در دانشسرای عالی پذیرفته شد و در همین زمان با «آندره سوارس» Andre Suares آشنا شد و دوستی عمیقی میانشان برقرار گشت. در بیست و سه سالگی در رشته تاریخ از دانشسرای عالی فارغ‌التحصیل شد، پس از آن در 1889 به ایتالیا رفت و در رشته باستان‌شناسی در رم به تحصیل پرداخت، در بسط فرهنگ و معلومات ادبی خود کوشید و سخت تحت تأثیر شاهکارهای هنری دوره رنسانس و شاهکارهای «میکل‌آنژ» قرار گرفت. همچنین با «مالویدا فون مایزنبوگ» Malwida von Meysenbug، دوست «واگنر» و «نیچه»، آشنا شد که رولان را با فرهنگ آلمان و بزرگان دنیای هنر آشنا ساخت و در بیدار کردن استعدادهای ادبیش عامل مؤثری به شمار آمد. رولان چنان شیفته موسیقی شد که بخشی از فعالیتهای نویسندگی را در این راه به کار انداخت و موضوع پایان‌نامه تحصیلی را «تاریخ اپرا در اروپا، قبل از لولی و اسکارلاتی» L’Histoire de l’Opera en Europe avant Lulli et Scarlatti قرار داد که مدتها درباره آن کار کرد، اما رولان هرگز از ستایش اندیشه و هنر آلمان دست برنداشت و پس از بازگشت به فرانسه در 1895، از متخصصان و آگاهان موسیقی واگنر به شمار آمد و به فکر خلق تئاتری به سبک تئاترهای یونان افتاد.

در 1898 «نمایشنامه گرگها» Les Loups، در 1900"دانتون» Danton و در 1902 «چهاردهم ژویه» Quatorze Juillet را برصحنه آورد که هرسه در مجموعه‌ای به نام «تئاتر انقلاب» Le Theatre de la Revolution فراهم آمد. نمایشنامه گرگها مردی را در زمان انقلاب نشان می‌دهد که به اتهام جنایت محکوم به مرگ است و پس از بررسی دقیق، بی‌گناهی او ثابت می‌گردد و این نکته فاش می‌شود که دشمنی افسر برجسته‌ای از انقلابیان موجب صدور حکم اعدام مرد بی‌گناه گشته است. در جریان این داستان، مبارزه‌ها و کشمکش‌های افسر دشمن و افسر مدافع مرد بی‌گناه بسیار دقیق وصف می‌شود و سرانجام قاضی برای حفظ آبروی افسر مفتری که از افسران مهم انقلاب است، مرد بی‌گناه را فدا می‌کند و حکم اعدامش را تأیید  می‌کند. این نمایشنامه جالب توجه‌ترین نمایشنامه مجموعه است، اما دانتون از حیث مطلب غنی‌تر و عمیق‌تر از دو نمایشنامه دیگر به شمار می‌آید که در آن اختلاف عقیده «روبسپیر» Robespierre و دانتون مرد بزرگ انقلاب نشان داده شده که به اعدام دانتون منجر گشته است. موضوع نمایشنامه چهاردهم ژویه حوادث میان دوازدهم تا چهاردهم ژویه 1789 را در بردارد و پرده نقاشی وسیعی است از تسخیر «زندان باستیل» Bastille و وقایع گوناگون اولین تظاهرات انقلاب. در این دوره رولان با همکاری «پگی» Peguy مجله «کایه دولاگنزن"Cahiers de la Quinzaine را اداره کرد و در آن به نشر مقاله‌ها و کتابهایی در شناخت موسیقی و تاریخ موسیقی پرداخت که بعدها جداگانه به چاپ رسید. از آن جمله است: «هندل» Handel، «موسیقی‌دانان گذشته» Musiciens d’autrefois، «موسیقی‌دانان معاصر"Musiciens d’aujourd’ hui و «زندگی بتهوون» Vie de Beethoven که رولان را به شهرت رساند و به سبب اندیشه‌های بشردوستانه او را محبوب نسل جوان کرد. رولان در پی این آثار، کتاب «زندگی میکل‌آنژ» Vie de Michel-Ange را در 1905 و «زندگی تولستوی» Vie de Tolstoi را در 1911 منتشر کرد، از آن پس به گوشه‌گیری روی آورد و در حاشیه زندگی ادبی و اجتماعی، در عزلتی آمیخته با فقر به سر برد یا به سفرهای خارج از کشور پرداخت و به ایتالیا و سوئیس رفت و در واقع در اندیشه آن بود که همه وقت را به نوشتن اثر بزرگی که سالها قبل آغاز کرده بود، صرف کند.


اولین جلد این اثر یعنی «ژان ‌کریستوف» Jean-Christophe در 1904 منتشر و انتشار جلدهای دیگر تا 1912 ادامه یافت. داستان ژان کریستوف پرده نقاشی گسترده‌ای است از زندگی موسیقیدانی جوان که پس از گذراندن دوره کودکی در شهر کوچکی در «رنان» Rhenanie به پاریس می‌رود. جلدهای اول تا چهارم کتاب شامل وصف احساسهای مبهم کودکانه، چهره‌های اطرافیان، کشف استعداد موسیقی در خود، نوآموزی، نوجوانی، اولین عشقها و اولین اندوه‌هاست، سپس شورش بر ضد قوانین و سنتهای اجتماع و آرزوی آزادی و یافتن افقی بسیار وسیع در برابر دید و پناه بردن به پاریس. جلدهای دیگر کتاب به زندگی در پاریس و مبارزه‌ها و سرخوردگی‌های ژان کریستوف اختصاص دارد که می‌خواهد به محافل هنری راه یابد، پس دوستی همفکر پیدا می‌کند که پیوسته با او به سر می‌برد، بعدها مرگ این دوست قهرمان کتاب را به ناامیدی و کناره‌گیری از جامعه می‌کشاند، به سوئیس می‌رود و از شدت اندوه و ناامیدی دوره شکنجه روحی را می‌گذراند و بعدها به خودکشی روی می‌آورد که به سبب نیروی جسمانی از آن می‌رهد و به زندگی در آرامش کوهستان تن در می‌دهد و تعادل روحی را باز می‌یابد. رولان این کتاب را سرگذشت غم‌انگیز نسل جوان رو به زوال می‌داند، نسلی که نماینده شخصیت خود اوست. کتاب ژان کریستوف موفقیت چشمگیری به دست آورد.

رولان در سوئیس کتاب «کولا برونیون» Colas Breugnon را در آغاز جنگ جهانی اول منتشر کرد. این اثر قصه‌ای روستایی است که در آن قدرت نویسندگی بیش از زیبایی احساس که در ژان کریستوف وجود داشت، به چشم می‌خورد. رولان هنگام جنگ مقالاتی درباره صلح انتشار داد که بعدها در مجموعه‌ای به نام"ماورای جدالها» Au-dessus de la melee (1915) فراهم آمد. او در این کتاب روشنفکران فرانسه و آلمان را به آشتی دعوت می‌کند و با تعصب افراطی و میهن­­‌پرستانه به مخالفت برمی‌خیزد. به همین سبب این اثر در فرانسه و آلمان، هردو، با مخالفت بسیار روبرو گشت و موجد مشاجره‌های قلمی غم‌انگیزی گردید و باعث شد که بسیاری از دوستان و طرفداران رولان به صف مخالفانش بپیوندند، اما پس از پایان جنگ، همین کتاب به منزله بیانیه طرفداران مداوم صلح به شمار آمد. رولان پس از جنگ وقت خود را میان ادبیات و سیاست تقسیم کرد. در 1916 به دریافت جایزه ادبی نوبل نایل آمد. در 1919 به فرانسه بازگشت و روش نویسنده متعهدی را پیش گرفت که در عالم سیاست احساس مسئولیت می‌کند. در 1920 «کلرامبو» Clerambault را انتشار داد که اندیشه‌های صلح‌جویانه او را منعکس می‌کرد، همین اندیشه‌ها او را به تأسیس مجله «اوروپ» Europe و به طرفداری از ادیان شرق، خاصه دین بودا و نظریه‌های صلح‌طلبانه گاندی برانگیخت و در 1923 کتاب «مهاتما گاندی» Mahatma Gandhi را انتشار داد. رولان، هنگامی که بازار سیاست در اروپا از نو رونق گرفت، به اصول کمونیسم متمایل شد و کوشید که میان اندیشه‌های فیلسوفان هند و مبانی سیاست روسیه شوروی توافقی برقرار سازد، پس در 1927 رسماً کمونیسم را پذیرفت، در عین حال دنباله کار ادبی را رها نکرد و میان سالهای 1922 و 1934 رمان «جان شیفته» L’Ame enchantee را در هفت جلد منتشر کرد. وی همچنین به تحقیقات خود درباره شناخت موسیقی ادامه داد و چندین جلد کتاب در این زمینه منتشر کرد. در 1939 نمایشنامه «روبسپیر» Robespierre را منتشر کرد. رولان با وجود اغتشاش‌های روحی که بر اثر شکست و اشغال فرانسه برایش پدید آمده بود، سالهای آخر زندگی را به نوشتن زندگینامه پرشور دوستش «پگی» Peguy مصروف داشت که در 1944 انتشار یافت، شامل گفت و شنودهای پرهیجان و درد دلهای معنوی و مشابه با کتاب «سفر درونی» Le Voyage interieur (1936) که زندگینامه شخصی او به شمار آمد. رولان چند ماه پس از آزادی کشور فرانسه، درگذشت، در حالی که یادداشتهای روزانه و مکاتباتش زیر چاپ بود.

رولان از نادرترین نویسندگان فرانسه است که در فرهنگ فرانسه، در رشته موسیقی شناسی، تأثیر فراوان داشته است. علاقه وافرش به آزادی و بشردوستی او را بر آن داشته بود که از زمان جنگ جهانی اول به بعد همه کوشش خود را در راه صلح و منافع مشترک مردم دنیا به کار برد. از نظر ادبی نباید از یاد برد که ژان کریستوف نوع رمانهای متوالی را در ادبیات فرانسه وارد کرد و راه را بر نویسندگانی چون ژول رومن و روژه مارتن دوگار گشود.

زهرا خانلری. فرهنگ ادبیات جهان. خوارزمی