کتاب «کریم‌خان زند؛ تاریخ ایران بین سال‌های ۱۷۴۷ تا ۱۷۷۹» [Karim Khan Zand: a history of Iran] نوشته جان آر. پری [John R Perry] با ترجمه علی‌محمد ساکی توسط نشر نو منتشر و راهی بازار نشر شد.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از مهر، نسخه اصلی این‌کتاب سال ۱۹۷۹ توسط انتشارات دانشگاه شیکاگو منتشر و ترجمه‌اش نیز سال ۱۳۶۸ توسط نشر نو عرضه شده بود که حالا با چاپی جدید عرضه شده است.

دوران ۵۰ ساله بین مرگ نادرشاه افشار و پایه‌گذاری سلطنت قاجاریه از دید نویسنده این‌کتاب مهم‌ترین و تاریک‌ترین ادوار تاریخ جدید ایران به شمار می‌آید. این‌دوره با حوادث برجسته جداگانه‌ای چون تحولات فرانسه و آمریکا همزمان بود اما جان ر.پری می‌گوید اهمیت این‌دوران به دلیل این‌همزمانی نیست بلکه باید آن را در یک‌سلسله دگرگونی‌های دقیق و تدریجی که در نظام قرون وسطایی حکومت ایران از روزگار صوفی بزرگ و فرمانروایی نادرشاه آخرین فاتح بزرگ آسیایی جستجو کرد.

جان ر. پری می‌گوید کریم‌خان زند شخصیتی‌ شمایل‌سان است و نامش یادآورِ رواداری و عُلوّ طبع و دلاوری ایلیاتی‌ ایرانی است و صیّتِ او به این‌صفات از عنوانی که مثل فرمانروایان روی خود گذاشت، مشخص است؛ «وکیل‌الرعایا». دوره ۵۰ ساله تاریکی که این‌پژوهشگر تاریخی به آن اشاره کرده، مقارن با شکوفایی کریم‌خان زند و برآمدن زندیه است که به فرمانروایی فراگیر شخص او بر سراسر ایران به‌جز خراسان اختصاص دارد. البته قلمروی حکومت کریم‌خان ایرانِ بدون خراسان بود به‌علاوه بصره در آن‌سوی اروندرود.

مولف کتاب پیش‌رو در تهیه و تدوین مطالب آن از اطلاعات افرادی در ایران، انگلستان و آمریکا بهره برده است. حامد الگار محقق مسلمان یکی از این‌افراد است. پری که ایران روزگارِ نگارش کتابش را مخلوق شاهان صفوی می‌داند، در این‌اثر به این‌سوال پاسخ می‌دهد که برآمدن کریم‌خان زند حاصل چه سلسله وقایعی بود و همچنین وضع سیاسی و اجتماعی ایران معاصرش چگونه بود؟ یکی از سوالات دیگری که او در این‌کتاب به آن‌ها پاسخ می‌دهد این است که چرا سران طایفه زند، پس از مرگ کریم‌خان نتوانستند اتحاد داشته و حکومتش را حفظ کنند؟

ترسیم چهره کریم‌خان، حکمرانی‌اش و ایران آن‌روزگار از دیگر موضوعاتی هستند که در کتاب «کریم‌خان زند؛ تاریخ ایران بین سال‌های ۱۷۴۷ تا ۱۷۷۹» به آن‌ها پرداخته شده است.

کتاب پیش‌رو ۳ بخش اصلی دارد که در مجموع ۱۶ فصل را در خود جا داده‌اند. ۵ فصل اول کتاب در بخش نخست «تلاش برای کسب قدرت در ایران باختری (۱۷۳۶_ ۱۷۴۷) قرار دارند و به این‌ترتیب هستند: «نیابت سلطنت بختیاری و زند»، «کریم‌خان وکیل»، «آزادخان افغان»، «محمدحسن‌خان قاجار» و «افاغنه و افشار».

دومین بخش کتاب «تحکیم و توسعه (۱۷۶۳ _ ۱۷۷۹)» نام دارد که فصول ۶ تا ۱۲ را شامل می‌شود. این‌فصول به این‌ترتیب‌اند: «نفاق درونی»، «فارس و ایالات مرکزی»، «کرمان و یزد»، «احیاء سلسله قاجار»، «خلیج فارس»، «محاصره بصره» و «کردستان و اشغال بصره».

فصل‌های سیزده تا شانزده کتاب هم در سومین‌بخش آن «ایران در دوران فرمانروایی کریم‌خان» قرار دارند. این‌فصول هم به‌ترتیب عبارت‌اند از: «حکومت، سرزمین و مردم»، «حکومت، درآمد و جامعه»، «تجارت و روابط خارجی» و «وکیل در مرز و بوم خویش».

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

کریم‌خان سرانجام پس از استقرار در شیراز توانست که تنگه هرمز را تحت کنترل مستقیم خود درآورد. در سال ۱۷۶۰ م. کمی پس از متابعت نصیرخان لاری حاج‌محمد رعنائی حکمران مقتدر اصفهان از سوی وکیل به بندرعباس اعزام گردید تا آن ناحیه را وادار به تبعیت از دستورات حکومت مرکزی کند. مشارالیه نیز با تمهیداتی شیخ عبدالله بنی معین سرکش را وادار به اطاعت کرد و او را با خانواده‌اش در میان غل و زنجیر به شیراز فرستاد. شیخ عبدالله در شیراز موفق شد که با گروگان گذاشتن پسرش مجددا به سر کارش برگردد. گویا حاجی‌آقا محمد رعنائی پس از انجام این خدمت بزرگ معزول گردید و به جایش یکی از حکام محلی به‌نام شیخ محمد بستکی تحت عنوان بیگلربیگی در صفر ۱۱۸۳ ه.ق/۱۷۶۹ م. مشغول کار شد.
با این‌مقدمات کریم‌خان برای گسیل ناوگانی جهت حمله به عمان، بندرعباس را پایگاهی قابل اعتماد یافت. در شعبان سال ۱۱۸۷ ه.ق/ نوامبر سال ۱۷۷۳ م. دستور داد که شیخ محمد برای قشون تحت فرمان زکی‌خان ۳۰۰۰ من خرما و ۵۰۰۰ من غله مهیا کند. دستورات مشابهی نیز جهت دیگر حکام و بنادر خلیج مبنی بر گردآوری آذوقه و کشتی فرستاد. هنگامی که در زمستان آن سال زکی‌خان وارد بندرعباس شد، شیخ‌عبدالله شتابان به خدمتش رسید و آمادگی خویش را جهت هر نوع مساعدتی اعلام کرد.

این‌کتاب با ۴۸۲ صفحه مصور، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۴۵۰ هزار تومان منتشر شده است.

^{_{................}} هر روز با کتاب ^{_{...............}}