کتاب 374 صفحه‎ای «مجموعه سندهای راهبردی فدراسیون روسیه (2021-1993)» [The collection of strategic documents of the Russian Federation 1993-2021] به همت دکتر الهه کولایی استاد ارجمند دانشگاه تهران، گردآوری و با همکاری خانم‎ها «سیکا سعدالدین» و «زهره خان محمدی» به فارسی ترجمه و توسط انتشارات «پژوهشکده مطالعات راهبردی» منتشر شده است.



بیش از سه دهه است که برخی از دولت‎های جهان اسنادی را در حوزه‎های سیاسی، نظامی و امنیتی تهیه و منتشر می‎کنند. اسناد امنیت ملی معمولا در راستای ایجاد وفاق ملی در داخل و ارائه یک چهره موجه و پیش بینی پذیر در عرصه بین‎المللی تهیه و منتشر می‎شود. سندها تلاش می‎کنند ضمن طرح آمال و آرزوی‎های ملی از پندارهای ذهنی عبور کنند و با طرح مسائل و تهدیدات عینی و ملموس، راهبردی برای رسیدن به اهداف و تامین کم هزینه منافع ملی ارائه دهند. اسناد امنیت ملی نشان دهنده شناخت زمامداران آن کشور از محیط و بازیگران مهم بین‎المللی و رویکردها و جهت گیری سیاسی و نظامی آن‎ها در مواجهه با تهدیدات احتمالی و تامین منافع ملی است.

فدراسیون روسیه بزرگ‎ترین همسایه ایران است. سیاست و رفتار روسیه بر اهداف و منافع ملی ایران تاثیرگذار است. برغم این که روابط دو کشور طی سده‎های گذشته فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است. در حال حاضر آن‎ها روابط بسیار نزدیکی با هم دارند و زمامداران دو کشور به دنبال تقویت روابط و گسترش سریع‎تر مبادلات با یکدیگر هستند. شناخت اهداف، سیاست‎ها و راهبردهای فدراسیون روسیه برای دانشجوان، پژوهشگران و سیاست گذاران ایران اهمیت مضاعفی دارد. اسناد سیاسی، نظامی و امنیتی این کشور در پیش از سه دهه گذشته جهت گیری‎ها، اهداف و راهبرد آن کشور و سیر تحول آن را مشخص می‎کند. کتاب مجموعه اسناد راهبردی فدراسیون روسیه، مجموعه‎ای ارزشمند برای شناخت سیاست رسمی؛ جهت گیری‎های کلان و رویکرد اصلی روسیه نسبت به سایر کشورها، مسائل و تهدیدات بین‎المللی است.

با مطالعۀ سندهای راهبردی روسیه که در این کتاب گردآوری شده است، به‌‌خوبی روند تحول در نگرش رهبران روسیه به جهان پساشوروی و شکل‌‌گیری نظم جدید بین‌‌المللی دیده می‌‌شود. آنان در نخستین سال‎های پس از فروپاشی، با خوش بینی منتظر شکل گیری جهان چند قطبی بودند. در دیدگاه رهبران این کشور در دوران پساشوروی منافع مشترکی در روابط روسیه با بسیاری از کشورها در مورد مشکلات امنیتی بین‎المللی مانند مبارزه با انتشار سلاح‎های کشتار جمعی، جلوگیری از درگیری‎های منطقه‎ای، رویارویی با هراس پراکنی بین‎المللی و تجارت مواد مخدر و حل مشکلات شدید محیط زیستی جهانی و نیز ایمنی هسته‎ای ایجاد شده است.

در سندهای سیاست خارجی روسیه که از سال 1993 منتشر شده نیز می‎توان روند دگرگونی در نگرش رهبران فدراسیون روسیه به جهان و برداشت‎های آن را به خوبی دید. در نخستین سند رویکرد لیبرال آنان و تاکید بر نهادهای بین‎المللی و هنجارهای حقوق بین‎الملل آشکار است. از همین سند ایجاد جهان چند قطبی و مخالفت با یک جانبه گرایی آمریکا مطرح شده است. اهمیت همکاری برای رویارویی با مشلات عمومی جهانی مانند جلوگیری از گسترش سلاح‎های کشتار جمعی و ابزار انتقال آن‎ها، تنش‎های اجتماعی و قومی، هراس پراکنی، قاچاق مواد مخدر، گرسنگی و همه‎گیری مورد تاکید قرار گرفته است.

در دیدگاه رهبران روسیه، بحران اقتصادی مهم‎ترین چالش امنیتی روسیه پس از فروپاشی بود. در نظر آنان احیای اقتصادی روسیه بدون سرمایه‎گذاری مهم در حوزه‎های راهبردی اقتصاد غیر ممکن برآورده شده بود. در سند امنیتی 1997 اعلام شد چشم انداز گسترش ناتو به شرق برای روسیه پذیرفتنی نیست و آن را تهدیدی برای امنیت ملی این کشور به‎شمار می‎آوردند. در همان حال فدراسیون روسیه برای توسعه روابط با ناتو بر اساس برابری با هدف تقویت امنیت عمومی در منطقه اروآتلانتیک اعلام آمادگی کرده بود. در راهبرد امنیتی روسیه که در سال 2009 تصویب شد، ناتو و فعالیت‎های آن، تهدیدی رو به افزایش برای امنیت بین‎المللی برآورد شد. در نتیجه گسترش ناتو به سوی شرق در سند امنیتی 2021 روسیه، نگرش منفی آن نسبت به گسترش ناتو حفظ شد.

در سندهای سیاست خارجی روسیه تحول در نگاه رهبران این کشور به ایران نیز مشخص است. در حالی که در سند سال 1993 «ایران به عنوان عامل ملموس بی‎اعتمادی در منطقه» معرفی و به تاثیر آن در تحولات تاجیکستان اشاره شده است. در سند سال سال 2008 گسترش روابط با آن، مانند دیگر کشورهای منطقه خلیج فارس و غرب آسیا مورد توجه قرار گرفته است. در این سند روسیه یافتن راه‎های سیاسی و دیپلماتیک برای موضوع برنامه هسته‎ای ایران و استفاده صلح آمیز آن از انرژی هسته‎ای با رعایت دقیق الزام‎های رژیم جلوگیری از گسترش سلاح‎های هسته‎ای را مطرح می‎سازد.

مطالعه و بررسی این سندها برای استادان، دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، روابط بین‌‌الملل، مطالعات منطقه‌‌ای و مطالعات روسیه و اوراسیا، ابزاری مناسب برای درک روند دگرگونی در نگرش‌‌های سیاسی، امنیتی و نظامی رهبران روسیه پس از فروپاشی اتحاد شوروی و پیامدهای منطقه‌‌ای و بین‌المللی آن فراهم می‌‌آورد. این دگرگونی، به‌‌ویژه در مورد سیاست خاورمیانه‌‌ای روسیه و روابط این کشور با ایران بسیارمهم است.

اعتماد