کتاب «مردم‌نگاری ایرانی؛ یک بستر، چند رویا‬‏‫» بازتاب دهنده گزارش گروهی از ایرانیان دانش آموخته دانشگاه‌های ایران و خارج از ایران از میدان تحقیق و شرح و روایت تجربه‌های علمی آنها همراه با خاطره‌هایشان در میان لایه‌های اجتماعی گوناگون مردم جوامع درون و برون مرزی ایران است.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، در این مجموعه، ۱۲ پژوهشگر از نسل تازه مردم نگاران، نگرش‌ها و برداشت‌های خود را با بیان پستی بلندی‌ها و دشواری‌های کار در زمین تحقیق و چگونگی روش‌ها و شیوه‌هایی را که برای برقرار کردن ارتباط با اطلاع رسانان و تهیه یادداشت به کار بسته‌اند، توصیف و تشریح کرده‌اند. این گروه را ۷ پژوهشگر زن و ۵ پژوهشگر مرد شکل می‌دهند، که در دانشگاه‌های ایران، ارمنستان، هند، مالزی، انگلستان، فرانسه و امریکا تحصیل کرده و بیشتر آنان اکنون در نهادهای دانشگاهی و پژوهشی ایران فعالیت می‌کنند.

«مردم نگاری ایرانی» اثری است به قلم جبار رحمانی که توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی به چاپ رسیده است. مردم نگاری به یک جزء ثابت از مجموعه روش‌های تحقیق تبدیل شده است. این رشته در انسان‌شناسی توسعه یافته است، اما در دهه‌های اخیر استفاده از آن به‌طور گسترده در علوم اجتماعی و علوم انسانی گسترش یافته است.

ارزیابی انتقادی داده‌های مردم‌نگاری هنوز به خوبی توسعه نیافته و در پرده ابهام است. بنابراین استفاده مناسب از این نوع مواد مستلزم شناخت نقاط قوت و ضعف خاص آن است. این موارد نه تنها از اهدافی که زیربنای کار مردم نگاری است، چه آگاهانه و چه ناخودآگاه، ناشی می‌شود، بلکه از پیشینه فرهنگی محققین، عوامل مختلفی که هر رابطه خاص بین محقق و سوژه را تعیین می‌کند، و عوامل دیگری که به دلیل زمان و مکان خاص ایجاد می‌شوند، منشا گرفته‌اند. محل مشاهده همه این عوامل در طول زمان تغییر کرده و همچنان در حال تکامل هستند. جبار رحمانی با آگاهی به این نقاط قوت و ضعف، این کتاب را به رشته تحریر درآورده که یکی از منابع کم نظیر علوم اجتماعی است.

کتاب پیش رو تلاش می‌‎کند تا مشخصه‌های مردم نگاری ایرانی را تا جایی که ممکن است، بدون از دست دادن تنوع فرهنگی در ایران معرفی کند. مردم نگاران به طور تصادفی به مشاهده نمی‌پردازند یا به طور جامع گزارش نمی‌دهند. هر پروژه میدانی مردم‌نگاری در چارچوب مجموعه در حال تحول مباحث نظری، پیرامون تبیین تنوع و تفاوت در اندیشه و رفتار انسان از جامعه‌ای به جامعه دیگر طراحی شده است. بنابراین این کتاب یک اثر منحصر به فرد است که محققین می‌توانند برای مطالعه ویژگی‌های خاص کشور ایران از آن بهره ببرند.

مولف در مقدمه کتاب آورده است: «در تدوین این کتاب، برای طبقه‌بندی مقالات یا محققان، به سادگی می‌شد معیار مشترک و مشخصی را به کار برد؛ برخی از محققان در مراکز دانشگاهی ایران هستند و برخی در بخش‌های خصوصی مشغول هستند و یک گروه هم در بیرون از ایران مشغول فعالیت است. از سوی دیگر، با توجه به اهمیت ایران به مثابه میدان تحقیق، سعی کردم یک گونه‌شناسی سه‌گانه از این محققان و میدان تحقیقشان ارائه کنم. دسته اول تحقیقاتی هستند که توسط مردم‌نگاران ایرانی در قلمرو اجتماعات غیرایرانی انجام شده‌اند، دسته دوم مردم‌نگارانی هستند که تحقیقاتشان در داخل ایران و بر روی ایرانیان انجام شده‌اند و در نهایت دسته سوم تحقیق بر روی مهاجران است.

نکته اصلی آن است که این کتاب با این ایده شکل گرفته است که افراد مهم در این نسل جدید از محققان، با تعریف تجربه خودشان از میدان تحقیق، راهی برای فهم زمینه‌های مردم نگارانه این سنت کوچک باز کنند. ضمن آنکه این بازخوانی انتقادی و بازتابنده تجربه میدان، بخشی از مسیر رسیدن به درکی عمیق از فرآیندهای معرفت شناختی و اجتماعی برساخت دانش مردم‌نگارانه توسط این محققان است. لذا، این مجموعه فصول در نهایت راهی است برای بازشناسی و شاید بازنمایی این سنت کوچک که شاید هنوز هم به تعبیر دقیق نتوان نام یک سنت بر آن نهاد.»

در این کتاب، یک نکته مهم نسبت میان زنان انسان‌شناس و مردان انسان‌شناس است. انسان شناسی اصولا از معدود رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی است که زنان نه تنها همپای مردان، بلکه در برخی زمینه‌ها گاه بیشتر از آنها توانسته‌اند حضور داشته باشند. در کمتر کتابی از نظریه‌های علمی رشته‌های مختلف علوم اجتماعی می‌توان شاهد حضور جدی و مؤثر زنان مانند آنچه که در کتاب نظریات انسان شناسی هست بود. البته، بحث هویت رشته‌ای و هویت جنسیتی کنشگران آن علم را می‌توان بیشتر مورد بحث قرار داد، اما در اینجا مقصود صرف اشارتی به این مسئله بود که نسبت جنسیتی در این رشته، به دلایلی، تفاوت بسیاری با سایر رشته‌های علوم اجتماعی دارد.

کتاب «مردم نگاری ایرانی» که به کوشش جبار رحمانی و با مقدمه علی بلوکباشی به رشته تحریر درآمده است از سوی انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، در 506 صفحه و با قیمت 102 هزار تومان روانه بازار نشر شده است.

^{_{................}} هر روز با کتاب ^{_{...............}}