بیانیه‌ای تراژیک علیه‌ قدرتی فاقدِ هویت‌ اجتماعی | اعتماد


«کاری که‌ همشهری کین‌ انجام‌ می‌دهد، نمایش‌ شکست انحصارطلبی و به‌ زوال‌ کشاندن آرزوهای کوچک فردی است‌. لایه درام‌ ویکتوریایی فیلم‌ با این‌ تعبیر راه‌ خود را باز می‌کند و به‌ رُزباد می‌رسد. پیپ‌- قهرمان‌ رمان‌ آرزوهای بزرگ‌ دیکنز - در رویکردی اخلاقی- آرمانی به‌ دنیای اشراف‌ وارد می‌شود و رزبادش‌ (مگ‌ویچ‌/ استلا) را می‌یابد. اما این‌ گرایش‌ در فیلم‌ قرن‌ بیستمی ولز، بندهای قرن‌ پیشین‌ را از دست‌ و پای خود باز می‌کند و به‌ جای آرمان‌های تصادفی، واقعیتی طراحی شده و خوفناک را در فیلم‌ جاری می‌کند. در هیچ‌کدام‌ از دو ازدواج کین‌، درون‌مایه‌ای اروتیک گنجانده‌ نشده‌ است‌ و میان‌ هیچ‌یک از شخصیت‌های فیلم‌، عشقی پدید نمی‌آید؛ گویی انسان‌ها با مغزهای غول‌آساشان‌ زندگی می‌کنند و تنها به‌ تحقق‌ این‌ امیال عظیم‌ و فرابشری می‌اندیشند. تنها فرزند کین‌ می‌میرد و سوزان‌ آلکساندر هم‌ فرزندی به‌ او نمی‌دهد.

همشهری كین، مردی در زندان خویشتن (نگاهی دیگر به فیلم‌ همشهری كین)» از تیم‌ دركس‌ [Timothy Dirks]

تصویرهایی که‌ از سوزان‌ در یاد می‌ماند، درهم‌ شکسته‌ای در باشگاه‌ شبانه‌، کلافه‌ از دردِ دندان‌ کنار اسطوره‌ای گل‌آلود، آوازخوانی بدصدا در تالاری مجلل‌ و زنی نومید و نجات‌یافته‌ از خودکشی است‌. چارلز فاستر کین‌ به عنوان‌ شخصیت‌ نمونه‌ای سینمای ولز، از تناقضی که‌ بازن‌ بر آن‌ پای می‌فشارد، فراتر می‌رود. زیبایی‌شناسی انحصاری و متمرکز ولز، در جهت‌ نمایش‌ شکست سخت‌ و قطعی جهان غول‌آسای انحصارطلبان فیلم‌هایش‌ به‌ کار می‌رود و نه‌ به‌ قصد تثبیت آن‌. رزباد، یادواره دمکراتیک و رهایی‌بخش‌ کین‌ در جهان لیبرالی ولز است‌.»

در فیلم همشهری کین (محصول ۱۹۴۱) فیلمی درام به کارگردانی اورسن ولز زمانی که کین، غول ثروتمند روزنامه‌دار می‌میرد تنها یک کلمه می‌گوید: «رزباد». تهیه‌کننده فیلم مستند زندگی کین از گزارشگر تامسون می‌خواهد تا درباره زندگی و شخصیت کین تحقیق و به ویژه معنای کلمه آخر پیش از مرگش را کشف کند. تامسون با دوستان و بستگان کین مصاحبه می‌کند و داستان کین در رشته‌ای از گذشته‏‌نما (فلاش بک) شکل می‌گیرد. ابتدا او به همسر دوم کین سوزان الکساندر مراجعه می‌کند و... شخصیت اصلی فیلم، چارلز فاستر کین اساسا ترکیبی از همه امریکایی‌های مقتدر، متلون، متنفذ، معتقد به فردگرایی و نیز ثروتمندان مالی اوایل قرن بیستم بود (کسانی مانند بنیانگذار مجله تایم: هنری لوس، مدیر مسوول روزنامه شیکاگو: هارولد مک کورمیک و سایر پولدارهای موفق آن زمان) و می‌توان فیلم را فیلمی درباره این طبقه و هویت، رفتار و چشم‌انداز آن دانست.

همشهری کین شاهکاری کلاسیک، جسورانه و پیچیده است که با دربرداشتن صحنه‌های استثنایی و بازیهای چشمگیر، تکنیکهای سینمایی، شگردهای روایی و نوآوریهای تجربی بسیار (در فیلمبرداری، تدوین و صدا)، شاید مشهورترین و ارزشمندترین اثر سینمایی ارزیابی شده در سطح جهانی باشد. همشهری کین پرافتخارترین‌ اثر در تاریخ‌ نقد فیلم‌ است‌.

کتاب «همشهری کین، مردی در زندان خویشتن (نگاهی دیگر به فیلم‌ همشهری کین)» از تیم‌ درکس‌ [Timothy Dirks] از مجموعه انستیتوی فیلم‌ امریکا، اطلاعات‌ تاریخی گسترده‌ و دقیقی از‌ این فیلم‌ را در اختیار خواننده‌ قرار میدهد و با توجه‌ به‌ رویکرد تاریخ‌گرایانه نویسنده‌، مقاله‌ای خواندنی و هوشمندانه از سعید عقیقی به‌ انتهای کتاب‌ افزوده‌ شده‌ که‌ بیشتر به‌ جنبه‌های درون‌متنی همچون‌ درام‌پردازی، زیباییشناسی و سبک بصری فیلم‌ پرداخته‌ است‌. سعید عقیقی در مقاله خود رمزگشایی جانانه‌ای از این فیلم به عنوان یکی از «بزرگ‌ترین‌ دستاوردهای هنری قرن‌ بیستم»‌ بر جا میگذارد که بیانیه‌ای است تراژیک علیه‌ قدرتی فاقد هویت‌ اجتماعی: «سوزان‌ برشی از مردم امریکاست‌ که لایه سیاسی- اجتماعی شخصیت‌ کین‌ را به‌ لایه عاطفیاش‌ پیوند میزند. کین‌ با برادرزاده رییس‌جمهور (تجسم‌ اشرافیت دولتی) ازدواج‌ می‌کند و در آستانه کامیابی سیاسی، پیوندش‌ با زنی آوازخوان‌ (جلوه‌ای از طبقه معمولی و عوام‌) کشف‌ میشود. پیش‌ از این‌، حجم‌ فعالیت‌های سیاسی قدرت‌طلبانه‌اش‌ میان‌ او و امیلی فاصله‌ انداخته‌ است‌ (و فصل‌ عریض‌ شدن میزها بر وضوح‌ این‌ جدایی تاکید می‌کند). در پایان‌، او با وجود ثروت‌ فراوان‌، از قدرت‌ سیاسی طرد شده و در پایان‌ از سوی نماینده مردم‌ هم‌ تنها گذاشته‌ میشود. فیلم‌ در نهاد خود، بیانیه‌ای تراژیک علیه‌ قدرتی فاقدِ هویت‌ اجتماعی است‌؛ ثروتی که‌ زمینه کامیابی در آن‌ وجود ندارد...

ولز با هوشمندی قرن‌ بیستمی خود، رویکرد دیکنزی بالقوه داستان‌ را وارونه‌ می‌کند و بنا را بر جاه‌طلبی کین‌ می‌گذارد. اگر لایه بیرونی شخصیتِ کین‌ را هویت سیاسی/ اجتماعی او بدانیم‌ (هدفی که‌ با فیلم‌ مستند بیان‌ میشود)، لایه میانی او (زندگی شخصی به‌روایت اطرافیان‌) را با واسطه تامپسن‌ درمییابیم‌. در لایه درونی که‌ ظاهرا باید به‌ روانشناسی کین‌ بپردازد، تنها یک کلمه‌ می‌ماند: رزباد عنصری نمایشی که‌ در تناقضی شگرف‌، هم‌ موتور محرکه داستان‌ است‌ و هم‌ بیانگر درونیترین‌ لایه فیلم‌.»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دختری نوجوان، زیبا و در آستانه‌ بلوغ است و به خاطر فقر خانواده‌اش در یک محله‌ بدنام زندگی می‌کند... خواهرش نیز یک زن بد نام است... با رسیدن به سن بلوغ باید کار خواهر بزرگترش را انجام دهد تا کمک خرج خانواده باشد... پسر یک راهب ریاکار بودایی است... عاشق میدوری می‌شود اما خجالت می‌کشد از اینکه عشقش را به میدوری اظهار کند؛ به‌رغم اینکه همانند سایر همبازیان خود به کار خواهر بزرگتر میدوری آگاه است ...
تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...