کتاب «دی. ایچ. لارنس» [D. H. Lawrence] نوشته‌ی الستر نیوِن [Alastair Niven] و به ترجمه‌ی خشایار دیهیمی، هشتمین اثر از مجموعه‌ی نسل قلم است که فرهنگ نشر نو بعد از حدود 25 سال اقدام به تجدید چاپ آن کرده است. کتاب‌های این مجموعه‌ که برای نخستین بار در سال 1372 چاپ شده بودند، به تأکید مقدمه‌ای به قلم مترجم، زندگینامه نیستند، بلکه شرح و تفسیر و نقد آثار و اندیشه‌های نویسندگان هستند.

کتاب «دی. ایچ. لارنس» هر چند فاقد فهرست است اما نویسنده کتاب را به بخش‌های مختلف و دقیقی تقسیم کرده است که دسته‌بندی بسیار مناسبی از مطالب را برای خواننده فراهم می‌کند. او در بخش «زندگی و نویسندگی» به زندگی شخصی دیوید هربرت لارنس و مختصات و شرایط آن می‌پردازد؛ از کودکی، شغل والدین، روابط عاطفی و ازدواج و شرایط اجتماعی حاکم برای زمانه‌ی وی سخن می‌گوید و مروری بسیار کوتاه نیز بر آثارش انجام می‌دهد. در فصل‌های بعدی که هر یک نام رمان‌های مختلف لارنس را بر خود دارند، در مورد داستان رمان مذکور و ویژگی‌هایش بحث می‌کند. این بخش‌ها شامل عنوان‌های زیر هستند: «طاووس سفید»، «حریم‌شکن»، «پسران و عاشقان»، «رنگین‌کمان»، «زنان عاشق»، «دختر گمشده»، «عصای هارون»، «کانگرو»، «مارِ پردار» و «معشوق لیدی چترلی».

نویسنده در ادامه در قالب بخش‌هایی کوتاه با عنوان‌هایی از قبیل «دیگر آثار داستانی لارنس»، «لارنس و سفرنامه‌نویسی»، «لارنس شاعر»، «لارنس و تئاتر»، «مقالات و مکاتبات لارنس» و «نوشته‌های منتقدان دربارة لارنس» به سایر آثار لارنس و مطالب مرتبط به او می‌پردازد. «کتابنامة فارسی»، «گزیدة کتابنامة انگلیسی» و«نمایه»‌ی نسبتاً کاملی که بخش‌های پایانی کتاب را تشکیل می‌دهند نیز استفاده از آن را در زمینه‌های پژوهشی بسیار مفیدتر می‌کنند.

طاووس سفید نخستین رمان لارنس و تنها رمانی از اوست که به روایت اول شخص مفرد است. نویسنده‌ی کتاب نیز مانند بسیاری از منتقدان معتقد است که لارنس در طاووس سفید، دنیای طبیعت را به دنیای انسان‌ها ربط می‌دهد و به ستایش طبیعت و زیبایی‌های محیط روستایی می‌پردازد در حالی که از سویی نیز نگران است که غول صنعت با هجوم خزنده و ویرانگرش، آن را از بین ببرد. او در رمان‌هایش در تلاش است تا دنیایی را که منشاء تکوین تاریخ اجتماعی و طبیعی جهان امروزین ماست، به دنیای امروزین‌مان پیوند بزند.

حریم‌شکن اما کوتاه‌ترین رمان لارنس است که به ماجرایی عاشقانه در قالب رابطه‌ی هلنا و سیگموند در جزیره‌ی وایت می‌پردازد. سیگموند در بین قهرمانان لارنس تنها کسی است که مرگ خودخواسته را انتخاب می‌کند و با دست خود به زندگی‌اش پایان می‌دهد. او در نهایت تصمیم می‌گیرد تا خود را حلق‌آویز کند چرا که نمی‌تواند زندگی بی هلنا را تحمل کند و اما در عین حال رها‌کردن زن و فرزندانش نیز برایش غیر‌قابل تصور است.

پسران و عاشقان نام رمان دیگری از لارنس است که به عقیده‌ی نویسنده، «شور تخیلی و مهار استادانه‌ی احساسات» را می‌توان ویژگی شاخص آن دانست؛ «این رمان از الگوی رمان تکوینی (bildungs roman) بهره می‌گیرد. این شکل از رمان به رمان‌نویس امکان می‌دهد تا از خلال مراحل رشد قهرمان داستانش به بازآفرینی تجارب خودش با همان شور و شدتی که در خاطرش مانده است، بپردازد.» الستر نیوِن در مورد درون‌مایه‌ی این سه اثر معتقد است: «پیش از لارنس، نویسندگان طبقة کارگر کمتر امکانی داشتند که دربارة زندگی کارگری بنویسند و به چاپ برسانند. بنا بر این، لارنس نیز افراد طبقة متوسط را موضوع نخستین رمانش قرار داد. در کتاب بعدی او، حریم‌شکن، سطح اجتماعی افراد مطرح شده در رمان اندکی پایین‌تر است، اما ارزش‌هایی که قهرمانان کتاب علیه‌شان می‌جنگند باز هم اساساً ارزش‌های طبقه‌ی متوسط هستند؛ تازه در کتاب پسران و عاشقان است که او شخصی را در رمان قرار می‌دهد که بیان‌کنندة اصیل امیدها و آرمان‌های طبقة کارگر است.»

نیون بر این نظر است که دغدغه‌ی اصلی لارنس در رنگین‌کمان، این است که چگونه جامعه‌ی انگلیسی به وضعیت فعلی‌اش رسیده است و حتی فراتر از این، تحول و تکامل بشر را درون‌مایه‌ی این اثرش قرار داده است. این کتاب که در 1915 به چاپ رسید، با واکنش‌های مخالفت‌آمیزی روبه‌رو و سرانجام نیز به دلیل وقاحتی که به آن نسبت داده شد، ممنوع‌الانتشار اعلام گشت . رنگین‌کمان رمانی ساگایی است؛ رمانی که درباره‌ی زندگی یک یا چند نسل از یک خانواده و در بازه‌ی تاریخی مشخص و جغرافیای تعریف‌شده‌ای روایت می‌شود.

مارِ پَردار که به شرح تجربیات لارنس از زندگی در مکزیک می‌پردازد، با داستان مذاهب و اسطوره‌ها و تقابل این دو همراه است. این کتاب را به عقیده‌ی نویسنده «مشکل می‌توان به صورت کلی ارگانیک دریافت و جذب کرد.» فیلم کاهن عشق نیز که زندگی لارنس را در مکزیک روایت می‌کند، بر اساس بخش‌های مختلفی از همین رمان ساخته شده است. لارنس نه تنها در حوزه‌ی ادبیات نویسنده‌ای برجسته و تأثیرگذار است بلکه غنای آثارش توجه فیلم‌سازان و سینماگران را نیز به خود جلب کرده است تا جایی که فیلم‌هایی از روی حریم‌شکن، پسران و عاشقان، زنان عاشق، معشوق لیدی چترلی، روباه، برندة اسب چوبین و باکره و کولی نیز ساخته شده است.