ستیز و سازش ایرانیان با اعراب مسلمان | اعتماد
کتاب «سه قرن تقابل و تعامل» (ستیز و سازش ایرانیان با اعراب مسلمان) نوشته محمد علی عسگری از سوی انتشارات کوبر منتشر شد. کتاب فراتر از یک روایت ساده است که به فتوحات یا نزاع‌های نظامی، با رویکردی چندبعدی و مستند، به بررسی دقیق فرآیندهای تاریخی، فرهنگی، سیاسی و دینی می‌پردازد که طی سه قرن، روابط میان ایرانیان و اعراب مسلمان را شکل داده است.
ایرانیان در درنگهای تاریخی خود همواره از دو شیوه «ستیز و سازش» یا «تقابل و تعامل» استفاده کرده و هر جا توان مقابله را داشتند استقامت کرده و در برابر بیگانگان از خود دفاع کردهاند و هر جا که قادر به مقاومت و پایداری نبودند از شیوه سازش استفاده کرده و در همکاری با مهاجمان برای خود موقعیتهایی تازه آفریدهاند. اتخاذ این دو راهکار که به نظر میرسد در سراسر تاریخ ایران قابل پیگیری باشد، رفته رفته قوم غالب را فرسوده و لاجرم به حاشیه رانده است و در عوض به قوم مغلوب پویایی و توانی بخشیده تا از خمودی و سرخوردگی به در آمده از موقعیتهای گوناگون استفاده کند و سرانجام بر قوم غالب چیره گردد. این کتاب را میتوان ادامه کتاب دو قرن سکوت تلقی کرد که در آن جا روند ستیز و در این جا هر دو روند ستیز و سازش ایرانیان در برابر اعراب مهاجم روایت شده است.
تحقیقات تاریخی نشان میدهد دو روند «ستیز و سازش» از ابتدای ورود مسلمانان به ایران تا قرن سوم و تشکیل دولت های نیمه مستقل ایرانی به صورت دو روند موازی استمرار داشته است. به گونه ای که می توان رد پای این روند را در تحولات تاریخ ایران پس از اسلام به خوبی شناسایی کرد. این برخورد دوگانه ایرانیان با اعراب مسلمان زاییده شرایط پیچیده و یک دوران و حتی متضادی تجربه شود. همین برخوردهای متضاد چند پیامد مهم را به همراه داشت که یکی از آنها تاکید بر استقلال ایران و دیگری کمک به تداوم و بازسازی هویت ایرانی، درطول این سه قرن بود.
دوگانه بودن این برخوردها موجب شد تا ایرانیان در عین حال که بزرگترین دستاوردهای فکری و فرهنگی خود را به تمدن اسلامی انتقال میدادند از استحاله خود در خلافت عربی – اسلامی ممانعت به عمل آوردند. در واقع این موضع گیریهای متضاد و متناقض، به آنان فرصت میداد تا اسلام را از «عربیت» جدا کنند و در درون خلافت اسلامی پس از پیامبر، بتوانند جناحها و نیروهای متخاصم را از یکیدگر تشخیص داده و با ایستادن در کنار یکی با دیگری مقابله کنند.
نویسنده، کتاب خود را با ترسیم بستر تاریخی آغاز میکند؛ جایی که درگیری‌های آغازین پس از ورود اسلام به سرزمین ایران، همزمان با تغییرات عمیق در ساختار اجتماعی و اداری، زمینه‌ساز تعامل‌های پیچیده میان دو تمدن شده است. در این بخش، نویسنده به بررسی عوامل پیش‌زمینه‌ای مانند ویژگی‌های جغرافیایی، ساختار اجتماعی پیش از اسلام و شرایط سیاسی دوران فتوحات می‌پردازد.
کتاب به سه دوره‌ی زمانی مشخص می‌پردازد. قرن نخست با تمرکز بر دوره‌های آغازین پس از ورود اسلام به ایران، زمانی که جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی و سیاسی همراه با تغییرات فرهنگی و اداری نخستین شد، به نحوه برخورد ایرانیان با ساختارهای حکومتی جدید، مقاومت‌های اولیه و تلاش برای حفظ عناصر هویتی پیش از اسلام می‌پردازد. قرن بعدی، دوره‌ی میانی است که به دوران تثبیت حکومت‌های اسلامی و تجربه تعامل فرهنگی عمیق اختصاص یافته است. در این مرحله، نویسنده به بررسی تغییرات در نظام‌های اداری، پذیرش تدریجی زبان و ادبیات عربی در محافل علمی و همچنین تقارن و تناقض میان ارزش‌های دینی جدید و سنت‌های دیرینه ایرانی می‌پردازد.
قرن سوم شامل بررسی دوره‌هایی از سازش و همزیستی موثر، زمانی که فضای سیاسی و فرهنگی تسهیل‌کننده تبادلات چندجانبه شده و مرزهای فرهنگی نرم‌تر شده‌اند. در این قسمت، چگونگی شکل‌گیری تعاملات در سطوح مختلف جامعه، از نخبگان ادبی و مذهبی تا مردمی عادی، به تفصیل تحلیل می‌شود. در پایان، این کتاب نه تنها یک مرجع پژوهشی برای بررسی تاریخ روابط ایران و دنیای عرب محسوب می‌شود، بلکه دریچه‌ای به سوی درک عمیق‌تر از پدیده‌های تاریخی انسانی، همچون سازش و تعامل فرهنگ‌ها است.
موضوعاتی همچون «گزارش تاریخی فتوحات، پشت صحنه جنگ‌ها، حضور والیان و مهاجران عرب در ایران، رویارویی در دوره امویان، رویارویی در دوره عباسیان، چرا تعامل و همکاری با مهاجمان؟، تعامل در عصر عباسی و ارزیابی کلی این دو روند»، 9 فصل این کتاب 142 صفحهای است.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
