تاریخ تکامل دولت‌های دموکراتیک | هم‌میهن


در عصر اضطراب در مورد آینده‌ی دموکراسی، زمانی که کتاب‌های جدید به‌طور معمول با عناوینی مانند «چگونه دموکراسی‌ها می‌میرند و چگونه دموکراسی‌ها پایان می‌یابند»، منتشر می‌شوند، کتاب جدید دیوید استاساویج [David Stasavage] کاوش عمیق‌تری به گذشته و پیام امیدوارکننده‌تری درباره‌ی آینده ارائه می‌دهد. برخلاف انبوه کتاب‌ها و مقالات اخیر در مورد این موضوع، که معمولاً تمرکز آن‌ها به یکی، دو قرن گذشته محدود شده است، «فرود و فراز دموکراسی: از تاریخ باستان تا امروز» [The Decline and Rise of Democracy: A Global History from Antiquity to Today] استاساویج، تاریخ جهانی دموکراسی چندین هزارساله را آشکار می‌کند. از این نظر، روند تاریخ‌های «فراروایت» که توسط نویسندگانی مانند جرد دایموند، ایان موریس و والتر شیدل رایج شده است، ادامه می‌یابد.



امروز وقتی از دموکراسی حرف می‌زنیم به نظامی سیاسی می‌اندیشیم که در آن تمام بزرگسالان می‌توانند در فاصله‌های مشخص در انتخابات آزاد و منصفانه که در آن‌ها نامزدهای گوناگون می‌توانند با هم رقابت کنند رأی بدهند. بخش مهمی از این تحول مربوط به سده‌ی بیستم است. ولی اگر به گذشته بیاندیشیم ممکن است به این فکر کنیم که دموکراسی ممکن است اشکال دیگری هم داشته باشد.

یکی از اهداف کتاب «فرود و فراز دموکراسی» این است که این روایت دیرینه را واژگون کند که دموکراسی در زمان و مکان خاصی (یعنی یونان باستان) ابداع شد و بعداً توسط اروپاییان مدرن احیا شد. استاساویج استدلال می‌کند که دموکراسی، به‌جای این‌که یک نشانه‌ی بارز غرب باشد، درواقع در جوامع اولیه در سراسر جهان رایج بود. بااین‌حال با بزرگ‌تر شدن دولت‌ها، مقیاس دموکراسی دشوارتر از آنچه شد که او «جایگزین استبدادی» می‌خواند.

بنابراین بسیاری از دموکراسی‌های اولیه توسط حکومت‌های خودکامه در مقیاس بزرگ‌تر تسخیر شدند. حتی زمانی که جوامع دموکراتیک بر پادشاهی‌های بزرگ‌تر غلبه کردند و آن‌ها را فتح کردند، اغلب در این فرآیند خودکامه شدند، زیرا وارث یک دولت متمرکز با ساختارهای بوروکراتیک بودند. علاوه بر مشکل مقیاس، دموکراسی اولیه نیز توسط فناوری‌های جدید تضعیف شد که به حاکمان اجازه می‌داد، فعالیت‌ها و تولیدات رعایای خود را با دقت بیشتری زیر نظر بگیرند.

این اولین «فرود دموکراسی» است که در عنوان کتاب به آن اشاره شده است. «فراز دموکراسی» بعدی به ظهور شکل جدیدی از دولت نمایندگی در قرن هجدهم اشاره دارد که در ابتدا در امتداد ساحل شمالی اقیانوس اطلس پیدایش یافت که اکنون از آنجا به بسیاری از نقاط جهان گسترش یافته است. این سیستم جدید که استاساویج آن را «دموکراسی مدرن» می‌نامد، با حق رأی گسترده و قوه مقننه‌ای مشخص می‌شود که در آن نمایندگان ملزم به دستورات انتخاب‌کنندگان خود نیستند.

کتاب استدلال می‌کند که دموکراسی مدرن مشکل مقیاس را حل کرده است، درحالی‌که ویژگی‌های استبدادی خاصی را نیز در خود گنجانده است، مانند یک دولت قوی با بوروکراسی متمرکز.

این کتاب یک بررسی جامع از تاریخ و تکامل نظام‌های دموکراتیک در سراسر جهان است. استاساویج، محقق برجسته‌ی علوم سیاسی و تاریخ، تحلیلی عمیق ارائه می‌دهد که دموکراسی را از ریشه‌های باستانی آن تا دوران مدرن ردیابی می‌کند و تغییرات کلیدی، چالش‌ها و احیای آن را در کانون توجه قرار می‌دهد. او می‌کوشد تا درک عمیق‌تری از دلایل موفقیت یا شکست دموکراسی در مناطق مختلف جهان به دست آورد و عواملی را که در پایداری یا زوال آن نقش دارند، بررسی کند. این کتاب شامل 12 فصل است که در سه بخش اصلی تنظیم شده است.

فصل‌های یک تا چهار به دنبال توضیح منشأ دموکراسی، ارائه شواهدی مبنی بر شیوع گسترده آن در دوران پیشامدرن و نشان دادن راه‌هایی است که در آن پیشرفت تمدن، اغلب دموکراسی اولیه را تضعیف می‌کند. در فصل‌های 5 تا 8، استاساویج تلاش می‌کند تا واگرایی سیاسی بین اروپای مدرن و بقیه جهان را توضیح دهد. او این کار را با ردیابی ظهور نمایندگی (یکی از ویژگی‌های تعیین‌کننده دموکراسی مدرن) در اروپای قرون وسطی در فصل 5 انجام می‌دهد. دو فصل بعدی، به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا دموکراسی‌های در مقیاس بزرگ به‌ترتیب در چین و جهان اولیه اسلام ظهور نکردند. فصل 8 برای رد این ادعاها استدلال می‌کند که تاریخ اقتصادی به تنهایی می‌تواند واگرایی سیاسی اروپای مدرن را توضیح دهد.

بخش سوم و آخر کتاب ظهور و گسترش دموکراسی مدرن را بررسی می‌کند. فصل‌های 9 و 10 نشان می‌دهند که چقدر شخصیت دموکراسی مدرن مدیون ویژگی‌های تاریخ انگلیس و آمریکا است. فصل 11 گسترش حیرت‌انگیز دموکراسی مدرن را در چند قرن گذشته مورد بحث قرار می‌دهد، ازجمله اخیراً در مناطقی از جهان که تصور می‌شد برای حفظ دموکراسی، بسیار فقیر یا توسعه‌نیافته بودند.

فصل آخر درس‌های آموخته‌شده در سراسر کتاب را به‌کار می‌گیرد تا برخی از افکار را در مورد آنچه آینده ممکن است نه‌تنها برای آمریکا، بلکه برای چین داشته باشد، ارائه دهد. در مورد آمریکا، استاساویج مدعی است که تاریخ طولانی دموکراسی باید ما را به آینده‌ی آن امیدوار کند، مشروط بر این‌که تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مستمری برای مقابله با به‌ویژه دو چالش انجام دهیم: افزایش قدرت اجرایی و بی‌اعتمادی شهروندان به دولت.

ازجمله ویژگی‌های قابل‌توجه این کتاب نثر روان، گستره تاریخی وسیع و دهه‌ها تحقیق دقیقی است که برای نوشتن آن انجام شده است. خواننده‌ی این کتاب سفرش را از بین‌النهرین و هند باستان شروع می‌کند تا آمریکای پیش از استعمار و آفریقا، تا عربستان قرون وسطایی، اروپا و فراتر از آن می‌رود.

در پایان، «فرود و فراز دموکراسی» کتاب مهمی برای عصر عدم اطمینان سیاسی ما است. در دنیایی که در آن «متخصصان دموکراسی» کم نیستند و هرکدام پیش‌بینی‌های وحشتناکی درباره‌ی آینده ارائه می‌کنند و این کتاب عمق تاریخی و تحلیل‌های ظریفی را درباره‌ی دموکراسی ارائه می‌کند و می‌تواند از اضطراب ما بکاهد. این کتاب با بحث درباره‌ی رژیم‌های دموکراتیک در طول تاریخ، همچنین بحث‌های موازی درباره‌ی دولت‌های استبدادی نشان می‌دهد که چه عوامل، انتخاب‌ و توالی وقایع باعث شد که دولت‌های مختلف در مسیر دموکراسی یا خودکامگی قرار گیرند.

«فرود و فراز دموکراسی» نوشته دیوید استاساویج، با ترجمه‌ی لیلا سازگار در 506 صفحه توسط انتشارات نشر نو منتشر شده است.