زهرا دلپذیر گفت: موبدان در شاهنامه چهره­ مثبت دارند؛ آنها آینده­‌نگر، کاردان، رازدار و مورد اعتماد شاهان و پهلوانان هستند و فردوسی برای توصیف آنها همیشه از یک صفت شایسته استفاده کرده است.

به گزارش مهر، نشست نقد و بررسی کتاب «موبدان در شاهنامه فردوسی» نوشته زهرا دلپذیر، با حضور استادان دانشگاه، پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و تاریخ باستان در محل بنیاد فردوسی مشهد برگزار شد.

در ابتدای این‌نشست محمدرضا راشد محصل، استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه آثار ماندگار ظرفیت‌­های فراوانی در زمینه‌­های مختلف دارند، شاهنامه را یک اثر ماندگار و دارای ظرفیت‌های علمی و حماسی گسترده­‌ای دانست و گفت: بی­‌شک هدفمندی و روشمندی فردوسی باعث شده ما بعد از هزارسال، باز هم کاربرد شاهنامه را در جاهای مختلف ببینیم.

وی با اشاره به اینکه فردوسی در جامعه زمان خود، از یک‌سو دردشناسی و از سوی دیگر یک درمان­دهی اثرگذاری کرده، گفت: این شاعر بزرگ بخوبی دریافته که مردم عصرش شخصیت خود را فراموش کرده و از هویت خود آگاهی ندارند و در واقع درد و درمان را شناخته است. معرفی جامعه دینی در ایران باستان و چگونگی موبدان در آن دوران، یکی دیگر از ظرفیت‌­های مهم شاهنامه لست. مطابق شاهنامه همزمان با پادشاهی جمشید نفوذ معنوی این گروه زیاد شد و پادشاه آن­ها را به‌صورت طبقه‌­ای با خویشکاری معین از دیگران جدا کرد. خویشکاری موبدان در سراسر شاهنامه جلوه‌­گر شده و با بررسی حماسه ملی ایران می‌­توان به اطلاعات خوبی درباره این گروه در ایران باستان دست پیدا کرد.

راشد محصل در پایان سخنانش گفت: با توجه به اهمیت موبدان در شاهنامه تاکنون در این‌زمینه پژوهش خاصی انجام نشده بود. کتاب موبدان در شاهنامه فردوسی از این‌نظر پژوهشی نو و علمی درعرصه شاهنامه‌پژوهی است. نویسنده در این کتاب، با نکته سنجی و بازجست دقیق ابیات شاهنامه فردوسی و مقایسه تطبیقی آن­ها با منابع کهن و آثار جدیدتر، مقام موبدان را از جهات گوناگون بررسی کرده و نفوذ و تاثیر اقدامات آنان را در جامعه زمان‌شان مشخص کرده است.

* شاهنامه یک منبع مهم تاریخی است

در ادامه این جلسه، محمد تقی ایمان پور، استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر اینکه شاهنامه را افزون بر عظمت شعری، باید به عنوان یک منبع مهم تاریخی مد نظر داشت گفت: با توجه به پژوهش‌های فراوان درباره جنبه­‌های مختلف شاهنامه به جنبه تاریخی این اثر کمتر پرداخته شده ولی خوشبختانه در سال­‌های اخیر شاهد کارهای تطبیقی شایسته‌­ای در این زمینه هستیم که کتاب موبدان در شاهنامه فردوسی را باید  یک نمونه خوب از جمله این آثار به شمار آورد.

این کارشناس تاریخ باستان با بیان اینکه یک اثر پژوهشی خوب باید از نظر ویژگی­‌های ساختاری و محتوایی علمی باشد، گفت: کتاب موبدان در شاهنامه فردوسی، هم از نظر ساختاری و هم محتوایی قوی است و کاملا با توجه به اصول علمی نوشته شده است. نویسنده در این کتاب، پیش از ورود به مبحث شاهنامه، تحلیل جامعی درباره موبدان در فرهنگ ایران دارد و تحلیل جامعی درباره طبقات مختلف روحانیان در ایران باستان و کارکرد آنان در ادوار مختلف تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی ارائه کرده است. امیدوارم بیش از پیش، شاهد کارهای تطبیقی در عرصه شاهنامه پژوهی به ویژه تطبیق شاهنامه با منابع تاریخی باشیم.

عباس خیرآبادی استاد دانشگاه و مدیر انتشارات پاژ نیز تازگی مضمون و علمی بودن شیوه پژوهش را از نکات مثبت کتاب موبدان در شاهنامه فردوسی دانست و گفت: نویسنده در این کتاب، از منابع درجه اول بسیار زیادی مثل منابع پهلوی، منابع مربوط به قرون اولیه پس از اسلام و منابع جدیدتر مثل کتاب­های پژوهشگران غربی مربوط به قرن نوزدهم به بعد و... همچنین کتاب­های مختلف درباره سنگ نبشته‌­های ایران باستان و مقالات بی­شمار بهره گرفته است که می­‌تواند راهنمایی متقن و قوی برای پژوهشگران تاریخ باستان، فرهنگ و زبان­های باستانی و زبان و ادبیات فارسی به شمار آید.

* جایگاه موبدان در شاهنامه

زهرا دلپذیر نویسنده کتاب هم در بخش بعدی این‌نشست گفت: روحانیان در ایران باستان معمولاً با نام عمومی موبد خطاب می‌­­شدند. این‌گروه در دربار شاهان کارکردهای بسیاری داشتند و همه امور با توجه به صلاح­دید و پیش­‌بینی آنها انجام می­‌شد. این کنش‌­ها به تمامی در مشهورترین حماسه ملی ایران نمود یافته و به حدی اهمیت دارد که با بررسی نقش و جایگاه موبدان در شاهنامه، ویژگی نماد­های رهبری، ارز­ش‌­ها و مفاهیم معنوی و چگونگی ارتباط دین و حکومت در ایران باستان مشخص می‌­شود.

وی افزود: موبد یکی از پرکاربردترین واژه ­های شاهنامه است. این واژه همراه با مشتقاتش موبدان، موبدی و... در مجموع ۵۱۳ بار در شاهنامه به کار رفته که ۱۴۶ مورد آن مربوط به بخش اول و ۳۶۷ مورد متعلق به بخش دوم است؛ بنابراین کاربرد واژه موبد در بخش تاریخی شاهنامه، چهار برابر بخش اساطیری- حماسی است.

در پژوهش پیش‌رو، نقش و جایگاه موبدان با توجه به ادوار مختلف شاهنامه بررسی شده است. پژوهشگران برای تبیین ساختار شاهنامه فردوسی، آن را به چند دوره تقسیم کرده‌­اند. در این کتاب نظر بهمن سرکاراتی که شاهنامه را به دو بخش اساطیری- حماسی و تاریخی تقسیم کرده مد نظر قرار گرفت و کنش‌­های موبدان با توجه به این دو بخش بررسی شد. موبدان در سراسر شاهنامه چهره­ای مثبت دارند؛ آنها آینده­‌نگر، پیشگو و پیش­بین، کاردان، رازدار، درستکار و مورد اعتماد شاهان و پهلوانان هستند و فردوسی برای توصیف آنها همیشه از یک صفت شایسته استفاده می­‌کند.

این پژوهشگر ادبیات حماسی گفت: طبق این پژوهش کارکرد موبدان در شاهنامه، منحصر به اجرای امور و مناسک دینی و روایت داستان­ها نیست. موبدان در اداره کشور اختیارات گسترده­ای دارند و همه امور با توجه به صلاحدید و رایزنی آنها صورت می‌­گیرد. آن­ها در جنگ­‌ها نیز حضور فعالی دارند، از نظر علمی سرآمد زمان خویش هستند و تعلیم و تربیت به عهده آنهاست. برخی از کارکردهای موبدان همچون نظارت بر امور اقتصادی و پرچمداری در جنگ­ها، از دید محققان پنهان مانده بود و با بررسی ابیات شاهنامه اطلاعات خوبی در این زمینه به دست آمد.

دلپذیر در پایان، گفت: درباره تشخیص منابعی که فردوسی درباره موبدان از آنها استفاده کرده، پاسخی یافته نشد اما مشخص است که منابع فردوسی در این زمینه محدود به خداینامه نیست و او از برخی منابع دیگر مثل کارنامه اردشیر بابکان به‌طور مستقیم استفاده کرده است. برای نمونه، ماجرای موبد و وزیر معروف اردشیر در شاهنامه، در بسیاری از متون دوره اسلامی همچون نهایة­الأرب ابن قتیبه دینوری، غررالسیر ثعالبی، تاریخ طبری و... که همگی از خداینامه استفاده کرده‌­اند، به تفصیل آمده اما روایت فردوسی در شاهنامه بسیار نزدیک به کارنامه اردشیر بابکان است و با این آثار تفاوت دارد.

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...