کاوشی در سرشت انسان | ایران


کتاب «در قلب دریا: تراژدی اسکس کشتی نهنگ‌گیر» [In the heart of the sea : the tragedy of the whaleship Essex] نوشته‌ ناتانیل فیلبریک [Nathaniel Philbrick]، نه‌تنها یک اثر تاریخی برجسته که جایزه‌ ملی کتاب آمریکا را در سال ۲۰۰۰ در بخش غیرداستانی به خود اختصاص داده، بلکه روایتی عمیق و تکان‌دهنده از مبارزه انسان با طبیعت و هم زمان درنوردیدن مرزهای اخلاقی است. این کتاب داستان واقعی غرق شدن کشتی اسکس در سال ۱۸۲۰ را با نثری داستان‌گونه و مستند بازگو می‌کند. نسخه‌ فارسی این اثر، ترجمه‌ محمود قلی‌پور و منتشرشده توسط نشر ثالث، این روایت را به مخاطبان فارسی ‌زبان عرضه کرده است.



دریانورد نویسنده
ناتانیل فیلبریک، متولد ۱۱ ژوئن ۱۹۵۶ در بوستون، ماساچوست، یکی از برجسته‌ترین مورخان و نویسندگان معاصر آمریکاست. او که فرزند یک استاد ادبیات انگلیسی بود، در پیتسبورگ پنسیلوانیا بزرگ شد و تحصیلات خود را در دانشگاه براون (کارشناسی ادبیات انگلیسی) و دانشگاه دوک (کارشناسی ارشد ادبیات آمریکایی) به پایان رساند. علاقه او به دریانوردی از جوانی شکل گرفت؛ فیلبریک در سال ۱۹۷۸ به‌عنوان اولین دریانورد تمام‌آمریکایی دانشگاه براون شناخته شد و در همان سال در مسابقات قایقرانی سان‌فیش در بارینگتون، رود آیلند، برنده شد. این تجربه‌ شخصی در دریانوردی بعدها به یکی از محورهای اصلی آثارش تبدیل شد. پس از تحصیلات، فیلبریک به مدت چهار سال ویراستار مجله‌ «جهان دریانوردی» بود و سپس به‌عنوان نویسنده و ویراستار آزادکار فعالیت کرد. در این دوره، او کتاب‌هایی درباره دریانوردی مانند «دریانورد پرشور» (۱۹۸۷)، «باد دوم» (۱۹۹۹) و «یاتینگ: یک پارودی» (۱۹۸۴) منتشر کرد. با نقل مکان به جزیره‌ نانتاکت در سال ۱۹۸۶، علاقه‌ او به تاریخ این جزیره‌ دریایی شدت گرفت. این علاقه منجر به نگارش کتاب «دور از ساحل: جزیره نانتاکت و مردم آن، ۱۶۰۲-۱۸۹۰» (۱۹۹۳) شد که او را به‌عنوان یک تاریخ‌نگار برجسته معرفی کرد.

فیلبریک تاکنون بیش از 10 کتاب منتشر کرده است، از جمله «دریای افتخار: سفر اکتشافی آمریکا، ۱۸۳۸-۱۸۴۲» (۲۰۰۳)، «می‌فلاور: داستانی از شجاعت، جامعه و جنگ» (۲۰۰۶، نامزد جایزه پولیتزر)، «آخرین مقاومت: کاستر، سیتینگ بول و نبرد لیتل بیگ‌هورن (۲۰۱۰)، «بانکر هیل: شهری، محاصره‌ای، انقلابی» (۲۰۱۳)، «شجاعت والا: جرج واشنگتن، بندیکت آرنولد»، «سرنوشت انقلاب آمریکا» (۲۰۱۶)، و «سفر با جرج: در جست‌و‌جوی واشنگتن و میراث او» (۲۰۲۱). او جوایز متعددی از جمله جایزه‌ ساموئل الیوت موریسون و جایزه‌ تاریخ دریایی تئودور و فرانکلین روزولت را دریافت کرده است. سبک او ترکیبی از تحقیق دقیق تاریخی و روایت داستان‌گونه است که تاریخ را برای خوانندگان عام و متخصص به یک تجربه‌ زنده تبدیل می‌کند.

چالش انسان با طبیعت
کتاب «در قلب دریا: تراژدی اسکس کشتی نهنگ‌گیر» داستان واقعی غرق شدن کشتی اسکس در اقیانوس آرام در سال ۱۸۲۰ را روایت می‌کند، زمانی که یک نهنگ عظیم‌الجثه به کشتی حمله کرد و آن را نابود ساخت. خدمه‌ کشتی، گرفتار در قایق‌های کوچک، ۹۰ روز در دریا سرگردان بودند و با گرسنگی، کم‌آبی و فروپاشی اخلاقی دست‌وپنجه نرم کردند. فیلبریک در نگارش این اثر از منابع دست‌اول چون یادداشت‌های اوون چیس (دستیار اول کشتی) و دست‌نوشته‌ بازیافته‌ توماس نیکرسون (خدمتکار جوان کشتی) بهره می‌گیرد و با ظرافت میان روایت مستند، تحلیل اجتماعی و بازسازی روان‌شناسانه پل می‌زند. سبک او ترکیبی است از مستندسازی دقیق و روایت پرکشش که باعث می‌شود حادثه‌ قرن نوزدهمی برای خواننده‌ امروز زنده و ملموس باشد. از نظر محتوایی، کتاب بر چند مضمون اصلی تکیه دارد: نبرد انسان با طبیعت که در آن شکارچی به شکار تبدیل می‌شود؛ امید به بقا که هم نیرویی نجات‌بخش است و هم می‌تواند انسان را به تصمیم‌های اخلاقی دشوار بکشاند و در نهایت، تأملی تلخ در باب غرور انسانی و سوءاستفاده‌ بشر از منابع طبیعی که فیلبریک آن را هشداری برای بحران‌های زیست‌محیطی معاصر می‌داند.

منتقدان خارجی این کتاب را به دلیل نثر گیرا، تحقیق جامع و توانایی فیلبریک در زنده کردن یک فاجعه‌ قرن نوزدهمی برای مخاطب مدرن ستوده‌اند. نشریه «نیویورکر» این اثر را «روایتی زنده و استادانه از فرهنگ دریانوردی نانتاکت» توصیف کرد و وب‌سایت «کرکس» آن را «داستانی پرکشش که خواننده را به قلب تراژدی می‌برد» نامید. روزنامه «نیویورک تایمز» نیز بر توانایی فیلبریک در ترکیب تاریخ و داستان‌سرایی تأکید کرد و نوشت: «فیلبریک تاریخ را به یک رمان ماجراجویانه تبدیل می‌کند بدون اینکه از دقت تاریخی کاسته شود.» این کتاب نه‌تنها جایزه ملی کتاب را برد، بلکه سال ۲۰۱۵ الهام‌بخش فیلم سینمایی در قلب دریا به کارگردانی ران هاوارد شد که با بازی کریس همسورث و کیلیان مورفی بر جنبه‌های حماسی و تراژیک این داستان تأکید داشت.

محمود قلی‌پور، مترجم، نویسنده و منتقد ادبی، با ترجمه‌ «در قلب دریا: تراژدی اسکس کشتی نهنگ‌گیر»، اثری برجسته به زبان فارسی افزوده است. ترجمه‌های قلی‌پور شامل آثاری چون «قحطی سرخ»، «خوشی‌های پیش از مرگ»، «پاپ و موسولینی: تاریخ پنهان پاپ پیوس یازدهم» و «ظهور فاشیسم در اروپا» است. ترجمه‌ «در قلب دریا» یکی از برجسته‌ترین کارهای اوست که نیازمند درک عمیق از زبان، تاریخ دریانوردی و ظرافت‌های روایی فیلبریک بوده است. این کتاب، با نثر غنی و ترکیبی از اصطلاحات دریانوردی، توصیفات تاریخی و تحلیل‌های روان‌شناختی، چالش بزرگی برای هر مترجمی است. قلی‌پور با تسلط بر زبان مبدأ و مقصد، توانسته نثر داستان‌گونه و در عین حال مستند فیلبریک را به فارسی منتقل کند. او اصطلاحات تخصصی دریانوردی را با معادل‌های دقیق و قابل‌فهم جایگزین کرده و در عین حال، لحن عاطفی و پرتنش داستان را حفظ کرده است. یکی از نقاط قوت ترجمه‌ قلی‌پور، توانایی او در بازسازی حس تعلیق و تراژدی است که در متن اصلی وجود دارد. برای مثال، در توصیف لحظات حمله‌ نهنگ یا سرگردانی خدمه در دریا، او از واژگان و ساختاری استفاده کرده که خواننده‌ فارسی ‌زبان را درگیر می‌کند. همچنین مترجم در انتقال مضامین عمیق‌تر کتاب، مانند تأملات فیلبریک درباره غرور انسانی و پیامدهای زیست‌محیطی، موفق بوده و این مفاهیم را به شکلی روان و تأثیرگذار به مخاطب فارسی منتقل کرده است.

«در قلب دریا» اثری است که در آن ناتانیل فیلبریک فاجعه‌ای تاریخی را به یک کاوش عمیق در سرشت انسان تبدیل کرده است. رنج و محنت کشتی صید نهنگ «اسکس» در قرن نوزدهم همان‌قدر افسانه‌ای بود که غرق شدن کشتی تایتانیک در قرن بیستم.