طاهره مهری مالفجانی | ایبنا


امپراتوری بریتانیا در 1599 با تاسیس کمپانی هند شرقی، پایه‌های سلطه‌ استعماری خود بر مناطق زرخیز جنوب آسیا را تحکیم کرد. شرح آنچه در طول دو سده بر هند رفته است، از سوی ششی تارور [Shashi Tharoor] مردی که سال‌ها در قلب سیاست‌ورزی هندوستان زیست کرده، در کتاب «امپراتوری ننگین» [Inglorious empire : what the British did to India یا An Era of darkness] به رشته تحریر درآمده است. این کتاب را بهناز عابدی، دانش‌آموخته مترجمی زبان انگلیسی و دانشجوی مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران ترجمه کرده است. با وی درباره کتاب «امپراتوری ننگین» با عنوان فرعی آنچه بریتانیایی‌ها بر سر هندوستان آوردند، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم:

 ششی تارور [Shashi Tharoor] امپراتوری ننگین» [Inglorious empire : what the British did to India یا An Era of darkness]

چرا تصمیم گرفتید کتاب «امپراتوری ننگین» را ترجمه کنید؟
حوزه سیاست خارجی، روابط بین‌الملل و اساسا آنچه در ورای مرزهای جغرافیایی خودمان می‌گذرد همیشه برایم جذابیت داشته است. حتی اولین تجربه‌ام در ترجمه کتاب هم دقیقا در همین حال و هوا بود، اما نه در حیطه سیاست بلکه فرهنگ و جامعه. آن کتاب به نام «10 چیزی که از آن متنفرم» در سال 1396 از سوی نشر آرما به چاپ رسید و به چالش‌های فرهنگی پیش روی مهاجران آسیایی به ویژه اعراب در سرزمین‌های غربی می‌پرداخت. تجربه بعدی‌ام هم مجددا در همین فضا بود و «امپراتوری ننگین» هم به عنوان سومین کتاب همان راه را می‌رود اما با چاشنی بسیار قوی سیاست. اولین بار، دکتر علاء غروی که از اساتید من هستند و از اعضای هیأت علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، این کتاب را برای ترجمه پیشنهاد کردند. دلیلش هم این بود که این کتاب در هند و انگلیس بسیار مورد توجه قرار گرفته بود و در فهرست پرفروش‌ترین‌ها بود. این اتفاق هم به دلیل سوژه کتاب و نحوه پرداخت آن و هم به دلیل نویسنده آن رخ داده بود. همین شد که پیشنهاد دکتر غروی را پذیرفتم و شروع به کار کردم.

در کتاب «امپراتوری ننگین» بیشتر به کدام جنبه از استعمار تاکید شده است و نگاه به کمپانی هند شرقی چگونه است؟
در کتاب «امپراتوری ننگین» جنبه‌های مختلف استعمار از حوزه آموزش گرفته تا صنعت، کشاورزی، فرهنگ و حتی زندگی شخصی افراد مورد بررسی قرار گرفته است. ششی تارور، نویسنده این کتاب به عنوان شخصیتی که خود سال‌ها در مناصب مهم سیاسی هندوستان حضور داشته و از طرفی هم تجربه نشستن بر کرسی‌ معاونت دبیرکل سازمان ملل متحد را در کارنامه دارد و هم در مقطعی نامزد دبیرکلی این سازمان بوده، در گوشه گوشه کتاب تلاش دارد که بگوید استعمار هندوستان از سوی بریتانیا و در رأس آن کمپانی هند شرقی نه سراسر سیاهی بوده و نه سراسر سفیدی اما روح جملات، روایت‌ها، مستندات و شواهد تاریخی که از سوی او ذکر می‌شود، اغلب بر این نکته تأکید دارد که این استعمار 200 ساله، یک عقب‌گرد اساسی برای کشوری همچون هندوستان بود که روزگاری از غنی‌ترین و پیشرفته‌ترین ممالک جهان به شمار می‌رفت.

آیا بریتانیا برای هندوستان وحدت سیاسی به ارمغان آورد؟
اتفاقا این موضوع، یکی از سرفصل‌های اساسی این کتاب است. ببینید، بریتانیایی‌ها مدعی این مساله بوده و هستند که حضورشان در هندوستان باعث وحدت سیاسی و گردهم‌آوردن جامعه چندگونه هندوستان شد، اما روایت نویسنده و مستنداتی که به شکل دقیق در یک فصل کامل از کتاب ارائه می‌دهد، به روشنی حکایت از این دارد که هندی‌ها پیش از حضور استعمار در سرزمین‌شان نیز از وحدت جغرافیایی و فرهنگی برخوردار بودند. نویسنده به طور مشخص به منظومه‌های حماسی مهاباراتا و رامایانا اشاره و تأکید می‌کند که انگیزه وحدت همواره در بین هندی‌ها وجود داشته است و گرچه آنها به صدها زبان و هزاران لهجه مختلف صحبت می‌کردند اما از یک وحدت تمدنی برخوردار بودند.

امپراتوری ننگین در گفت‌وگو با بهناز عابدی

در کل حضور بریتانیا در هندوستان از چند جنبه مورد بررسی قرار گرفته است؟

بحث وحدت سیاسی یکی از موضوعات مورد بحث در کتاب است و مسایلی از قبیل مطبوعات، نظام پارلمانی، ارتش و نیروی نظامی، صنعت‌زدایی و دوران پسااستعمار هندوستان از دیگر مواردی است که نویسنده به آنها پرداخته است.

آیا ترجمه در زمینه تاریخ برای شما کاری دنباله‌دار است؟
«امپراتوری ننگین» شروع ترجمه تاریخی برایم محسوب می‌شود، اما بدون شک موتور محرکه‌ام برای ادامه این مسیر است چراکه از طرفی متن کتاب حاضر شخصا برایم آموزنده و گیرا بوده و از طرف دیگر، علاقه‌ کودکی‌ام به تاریخ، مزید بر آن است.

کتاب «امپراتوری ننگین» با عنوان فرعی آنچه بریتانیایی‌ها بر سر هندوستان آوردند، نوشته ششی تارور و ترجمه بهناز عابدی با قیمت 175هزارتومان و شمارگان 400 نسخه از سوی انتشارات قطره راهی بازار چاپ و نشر شده است.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...