زمان وقوع اتفاقات به دوره‌ی بعد از سقوط شوروی سابق برمی‌گردد و درگیری خونین مردمِ یکی از شهرهای تاجیکستان را به تصویر می‌کشد... جهان ایده‌آل این آدم‌ها را فرو می‌ریزد و هر یک در برابر ماشین سرکوبی که آنها را هدف گرفته، مجبور به دفاعی تمام قد می‌شوند... آن خرم‌آبادی که بهشت موعود بود تبدیل به جهنمی می‌شود که هرکس برای بقاء خود در فکر نابودی دیگری است


ویرانی بهشت! | الف


آندری ولاس [Volos, Andreĭ] در سال 1955، در تاجیکستانِ تحت رهبری حکومت شوروی سابق به دنیا آمد و در نظام آموزشی کمونیستیِ آن دوره رشد کرد. خانواده‌ی او در دهه‌ی 1920 میلادی از مسکو به دوشنبه مهاجرت کردند. بیشتر تجربه‌های زیستی ولاس در تاجیکستان شکل گرفت و در زمان پختگیِ او به عنوان نویسنده، دستمایه‌ی نوشتن داستان‌هایش شد. اما انحلال شوروی و به دنبال آن شروع جنگ داخلی در تاجیکستان در دهه 1990، ولاس و خانواده‌اش را مجبور به خروج از این کشور کرد. گرچه همواره سایه‌ی موطن که از نظر او تاجیکستان است بر تمامی زندگی حرفه‌ای او سنگینی می‌کند. او در مهم‌ترین رمان خود، «خرم‌آباد» [Хуррамабад یا Hurramabad] استادانه تصاویری از زندگی جاری در خیابان‌ها، گفتگوی روزانه مردم در بازار، دنیای نقل حکمت و قصه‌های پندآموز پیرمردان دانا و داستان در‌هم‌تنیدگیِ زندگی شهروندان تاجیک و روس را خلق کرده است.

خرم‌آباد [Хуррамабад یا Hurramabad] آندری ولاس [Volos, Andreĭ]

نثر او شاعرانه و پر از نقش‌های خیال‌انگیزی است که در سرشت مردم تاجیکستان ریشه دارد. او تلاش می‌کند به سنت رئالیسم روسی پایبند باشد، اما موجزتر و تصویرپردازانه‌تر داستان‌اش را روایت می‌کند. نقدهای تند و تیز روانشناسانه‌اش از وضعیت موجود، توصیفاتش از طبیعت دل‌انگیز تاجیکستان و آداب و سنن ملی این کشور، او را از نویسندگان هم‌عصرش متمایز می‌کند. همین‌هاست که این کتاب را برجسته‌ترین کتاب روسیه در دهه‌ی بعد از انتشارش یعنی محدوده سالهای 2000 تا 2010 می‌کند.

زمان وقوع اتفاقات رمان «خرم آباد»، به دوره‌ی بعد از سقوط شوروی سابق برمی‌گردد و درگیری خونین مردمِ یکی از شهرهای تاجیکستان را به تصویر می‌کشد. شرح وقایع هولناکی که پس از اخراج روس‌ها از این منطقه و به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آرامش این شهر زیبا را زیر سایه‌ی خود می‌گیرد. عنوان کتاب از نام شهری اسطوره‌ای (همانند بهشت) که نماد خوشی و خوشبختی است، گرفته شده. وقتی درگیریِ داخلی در این کشور رخ می‌دهد، بسیاری از روس‌ها نمی‌خواهند خانه‌شان را ترک کنند و از آن‌جا بروند. این ماندن اما بهای گزافی دارد و زندگی صلح‌آمیز شهروندان این شهر، جای خود را به قساوت و خونریزی و مرگ می‌دهد. انسان‌هایی که تا دیروز به هم پیوسته بودند و خون‌شان با هم آن‌قدر عجین بود که اگر کسی برای‌شان از دوری و گسستگی حرف می‌زد، ناباورانه به او می‌خندیدند، پس از فروپاشی به خون هم تشنه می‌شوند.

پیش از فروپاشی شخصیت‌هایی هم‌چون ایواچیف، نورالدین و بهرام، رفقایی یکدل و همراه هم‌اند. دوستانی که تمامی اوقات شبانه‌روزشان را با هم می‌گذرانند و درباره‌ی کوچک‌ترین مسائل زندگی‌شان، از جمله شعر، یا نگهداری حیوانات اهلی توافق دارند. اما سقوط حکومت مرکزی اتحاد جماهیر شوروی، آغازگرِ اختلافات آن‌ها در همه‌ی زمینه‌هاست. آن‌ها دیگر نمی‌توانند درباره‌ی هیچ موضوعی، حتی نوع غذایی که همیشه باهم می‌خورده‌اند و به آن علاقه‌ی مشترک داشته‌اند، به تفاهم برسند. برای نورالدین و بهرام، اصالت روسی ایواچیف که به نگاهی تبعیض‌آمیز نسبت به تاجیک‌ها دامن می‌زده، دیگر قابل تحمل نیست. اما آن دو باوجود اصالت یکسان تاجیکی درباره‌ی مقابله با روس‌ها و طردشان، آن‌چنان با هم در تضاد هستند که از مبارزه‌ی رودررو و خشونت‌بار در مقابل یکدیگر ابایی ندارند.

شخصیت‌های اصلی رمانِ خرم‌آباد، آدم‌هایی هستند که در اوج قدرت حکومت شوروی، برای زندگی بهتر به خرم‌آباد آمده‌اند؛ مثل مادربزرگی که خاطرات مهاجرتش را در دهه‌ی سی روایت می‌کند، یا دانشمندی که بر خلاف همکارانش که مسکو را بهشت دانشمندان می‌دانند به خرم آباد آمده چون آنجا را شهری دنج و پذیرا برای یک دانشمند می‌داند، یا مرد روسی که به تاجیکستان آمده تا در کنار رود خروشانی در خرم آباد، خانه‌ی رؤیایی خود را با دست‌های خود و طرح و نقشه‌ی خود بسازد. اما فروپاشی شوروی، همزمان جهان ایده‌آل این آدم‌ها را فرو می‌ریزد و هر یک در برابر ماشین سرکوبی که آنها را هدف گرفته، مجبور به دفاعی تمام قد می‌شوند. آن‌ها برای نگه داشتن خانه‌ی رؤیایی خود حاضرند تمام دارایی‌های‌شان را بدهند و در برابر نیرویی که محکم ایستاده تا از وطن بیرون‌شان کند مقاومت کنند و سهم خویش را از خرم‌آباد نگه دارند.

تغییر رژیم در تاجیکستان ابتدا دورنمای امیدبخشی داشت. مردم هر منطقه‌ای می‌توانستند خودمختار و فارغ از تسلط مستبدانه‌ی حکومت مرکزی، منابع ملی و همه‌ی آن‌چه را که به آن‌ها هویت می‌بخشید حفظ کنند. وضعیت شغل و معیشت می‌توانست بهبود پیدا کند و فرهنگ و زبان بومی در همه‌جا اهمیت بیشتری نسبت به روسی پیدا می‌کرد. حتی روس‌های ساکن تاجیکستان هم از این وضعیت بسیار راضی بودند. چون تاجیکستان حالا بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت‌شان شده بود. اما این مشکل تازه، به این راحتی قابل حل نیست چرا که خاطره‌ی تبعیض‌ها و حق‌کشی‌های دولت مرکزی برای بسیاری از مردم با کلمه‌ی «روسی» گره خورده است. از همین‌جا است که شکاف‌ها به‌وجود آمده و روزبه‌روز عمیق‌تر شده و وحدت و همدلی مردم تاجیکستان را در خویش فرو می‌برد. روس‌ها احساس می‌کردند هرچه بیشتر در این کشور بمانند آسیب‌ها جبران ناپذیرتر خواهند بود و احتمال نسل‌کشی بسیار است. آن خرم‌آبادی که بهشت موعود بود تبدیل به جهنمی می‌شود که هرکس برای بقاء خود در فکر نابودی دیگری است و پیشنهادِ پذیرفته شدن به عنوان خودی، به قیمت جان آدم‌ها تمام می‌شود. این‌جاست که بسیاری از اقوام مثل روس‌تبارها که غیرخودی محسوب می‌شوند، اسلحه دست می‌گیرند و به خشونت متوسل می‌شوند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...