به مناسبت برگزاری نهمین دوره‌ی جشنواره ادبی شهید غنی‌پور / گزیده گفتگو


کتاب انتخاب نکردن نوعی بی‌احترامی به حوزه ادبیات است چون ادبیات، ریاضیات نیست که با نمره دادن آن را بسنجند و بگویند به حد نصاب نرسید! بالاخره باید یک نفر و یک کتاب انتخاب شود.
امکان ندارد جایزه کتاب سال وجود نداشته باشد، هست ولی داوران پیدا نکرده‌اند و کوتاهی از جشنواره‌هاست. جشنواره باید کتاب انتخاب کند و اصلا معنایی ندارد که اعلام کنند، کتاب سال نداشتیم.

به نظرم برخی تنگ نظری‌ها و حسادت‌ها در این اتفاق غیرفرخنده تاثیرگذار است و بعلاوه اینکه عدم انتخاب کتاب سال به ضعف تشکیلات و عدم واقع بینی تشکیلات نسبت به امور ادبیات نیز بر می‌گردد.

گاهی در یک دهه سه یا چهار کتاب معرفی شده که این یعنی اصولا وقتی به ادبیات می‌رسیم به یک سکوت مرگبار می‌رسیم. البته در طول سالهای گذشته گاهی هم کتاب انتخاب می‌شده اما مسئولان معرفی نمی‌کردند و بیشتر این تلخی‌های کتاب سال به دوران اصلاحات بر می‌گردد. اینکه اسم داورها و شیوه داوری‌ها را معرفی و تبیین نمی‌کنند هم از مشکلات است که به نوعی به این رفتارهای غیرحرفه‌ای دامن می‌زند. به طور قاطع می‌گویم که هر جشنواره باید برنده داشته باشد.

نمی‌شود بی تفاوت از کنار کتاب سال عبور کرد، فرض کنید یک مسابقه‌ی دوی مارتون برگزار می‌شود و یک عده‌ای در حال دویدن هستند؛ بالاخره از این بین یک نفر به خط پابان می‌رسد و ناگزیر باید این یک نفر را برنده اعلام کرد. حالا شاید سطح مسابقه پایین بود؛ ولی این ربطی به داوری ندارد. نمی‌شود که گفت کسی برنده نشد!

در بحث کتاب سال هم باید آثار را از وجوه مختلف بررسی کنیم و بر سر چند کتاب به توافق برسیم. جشنواره وظیفه‌اش معرفی به جامعه است و رسانه‌ها و ناشران و نویسندگان و مدیران در ضعف و قوت این انتخاب‌ها نقش دارند و این ها ربطی به داوری ندارد. می‌خواهم بگویم انتخاب نکردن کتاب، گناه بدتر از انتخاب کردن "کتاب ضعیف" است. چون انتخاب نکردن نوعی بی احترامی به ادبیات و تلاش‌های اصحاب فرهنگ در حوزه‌ی ادبیات در طول یکسال است.

«ادبیت» در درجه اول و «درون مایه» اثر و دست آخر هم سیاست‌های کلی جشنواره در هر انتخابی در جشن‌های کتاب سال باید موثر باشد، نباید سیاست‌های کلی یک جشنواره با این دو اصل انتخاب در تضاد باشد.

جشنواره یکی از عوامل پیش برنده ادبیات است، تقویت کننده است و نقش سازنده‌ای دارد. برای همین اگر جایزه ندهد وظیفه و رسالت خودش را انجام نداده است.

گاهی فکر می‌کنیم جشنواره بالاتر از مسیر ادبیات است و شان کتب رسیده به جشنواره، پایین؛ در حالی که این غلط است؛ جشنواره جزئی از ادبیات است که نقش مشوق و منتقد و شناسایی استعدادها را دارد. جشنواره خادم ادبیات است و نه فراتر از آن.

در برگزاری جشنواره‌ها، هیچ چیزی را نباید پنهان کنند، داورها باید مشخص و اعلام شوند، روند کار به رسانه‌ها و مردم گزارش داده شود و به وضوح همه چیز اعلام شود و انتخاب‌ها هم با موضع‌گیری‌های شجاعانه و بی ترس در معرض افکار عمومی قرار بگیرد.

***

درباره جشنواره کتاب سال شهید حبیب غنی پور هم ما معتقدیم جشنواره باید به دنبال کتاب‌ها برود و نه اینکه فراخوان بدهد. برای همین خودمان همه‌ی کتاب‌ها را خریداری می‌کنیم. بعد همه کتاب‌ها بر اساس رای هیئت‌های سه نفره که عنوان شد داوری می‌شوند. برای این دوره بیش از 300 عنوان کتاب به مرحله نهایی رسیده که  قرار است دهم اسفند ماه برگزیدگان را معرفی کنیم.

ما در برگزاری این جشنواره حمایت های وزارت ارشاد را داشته‌ایم و ما حتما در هر دو بخش کودک و نوجوان و بزرگسال، برگزیده و قابل تقدیر خواهیم داشت.

در انتخاب نهایی، اسم‌ها برای ما اهمیت زیادی ندارد کما اینکه نتایج جشنواره در سالهای قبل موید این نکته است که دو اصل «ادبیت و محتوا» برای داوری ما اهمیت داشته. در این جشنواره حاضر نیستیم کتاب ضعیفی انتخاب کنیم که فاقد این دو ملاک باشد.

کتاب سال شهید غنی پور ابتدا به ادبیات وفادار است و صف‌بندی‌های سیاسی و حوزه‌های نوشتاری، در امر انتخاب نقشی ندارد. در واقع جایزه شهید غنی پور، یک جشن ادبی سالم و متعهد است.

البته تعدد جشنواره ها در کشور بد نیست، اما نه اطلاع رسانی خوبی برای جشنواره ها می‌شود و نه ناشران و نویسندگان در جریان قرار می‌گیرند. برای همین گاه به نتایج اعتراضات زیادی می‌شود.

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...