کتاب «فرهنگ و فاجعه» جستارهای انسان‌شناختی درباره‌ی مصیبت‌های جمعی در ایران، مجموعه گفتارها و پژوهش‌های جامعه- انسان‌شناختی دکتر نعمت‌الله فاضلی است که به صورت تحلیلی- تفسیری به مهم‌ترین مصیبت‌ها و فاجعه‌های طبیعی در ایران می‌پردازد و این فجایع را در زمینه‌های فرهنگی مورد بررسی و مداقه قرار می‌دهد.

فرهنگ و فاجعه  نعمت‌الله فاضلی

کتاب شامل دیباچه‌ای است که در آن نویسنده به چگونگی شکل‌گیری کتاب و تفکر انتقادی- تحلیلی خود از شیوه‌های مرسوم مدیریت بحران و فاجعه‌ها در ایران می‌پردازد. درآمد کتاب شامل مقاله‌ای مفصل و پژوهشی است که در آن به فهم فاجعه و مطالعات آکادمیک فاجعه‌شناسی در دانشگاه‌های معتبر دنیا اشاره می‌کند و ضرورت شکل‌گیری این حوزه‌ی مطالعاتی در ایران را تبیین می‌کند. این مقاله برای نخستین‌بار ضرورت مطالعات دانشگاهی فاجعه‌شناسی را به عنوان یکی از زمینه‌های مدیریت بحران فاجعه‌ها در کشور برمی‌شمرد و پیشنهادها و پیام‌های مهمی برای مدیران و کارشناسان حوزه‌های مختلف دارد.

کمتر از نیمی از کتاب به سیل و زلزله به عنوان پربسامدترین مصیبت‌های جمعی در ایران اختصاص دارد و زلزله‌های معروف و تأسف‌باری چون زلزله‌ی رودبار و منجیل و زلزله‌ی بم و زلزله‌ی اخیر در کرمانشاه به صورت عمیق و مردم‌شناسانه مورد بازبینی قرار گرفته‌اند و شیوه‌های مثبت و منفی مدیریت این بحران‌ها واکاوی شده و پیامدهای سیاست‌های اتخاذشده یا ناکارمدی‌ها به‌دقت بازخوانی شده‌اند.

بدین‌ترتیب پس از درآمد، کتاب شامل سه بخش است و هر بخش جستارهای متعددی را در درون خود جای داده است. بخش نخست سیل و زلزله به‌مثابه‌ی مسئله‌ی فرهنگی نام دارد. در ۴ جستار مفصلی که در این بخش گنجانده شده است، نویسنده عمیقاً به سیاست‌های فرهنگی که به رشد فرهنگ عمومی می‌انجامد و توان پیشگیری و یا مدیدریت بحران را هم در سطح مدیران و کارشناسان و هم در میان اقشار عامه تقویت می‌کند، می‌پردازد و با بازخوانی فجایعی که سیل و زلزله به بار آورده‌اند، راهبردهای عملگرایانه‌ی مشخصی را برای رویارویی با چنین بحران‌هایی تشریح می‌کند.

بخش دوم کتاب که شامل جستار پنجم تا هفدهم است همگی به بحران و ترومای فرهنگی حاصل از بیماری پاندمیک کووید-۱۹ اختصاص دارد. تفکر نویسنده در تحلیل وقایع کرونایی از بطن حادثه بر می‌خیزد و مردم‌شناسانه با دیدگاهی تفسیری تمامی شرایط و محدودیت‌های ایجادشده توسط بحران کرونا را مورد تحلیل فرهنگی قرار می‌دهد. جستارهای مهمی در این بخش هست که به تغییر یا انقلاب ایجادشده در روند جاری زندگی اشاره دارند و مسئولیت‌پذیری شهروندان و آگاه شدن، به‌کار بردن روش‌های خلاقانه، و تقویت تفکر انتقادی در مواجهه با بحران را به خواننده القا می‌کند. بازبینی مفهوم سلامت در روزگار جدید و پس از اوج‌گیری پاندمی کرونا و تشریح گفتمان‌های مختلف برای ارتقا و افزایش توان فکری در مدیران و شهروندان از راهکارهای کاربردی نویسنده‌ی مردم‌شناس این کتاب است که از طریق شناخت همه‌جانبه و طولانی‌مدت جامعه و آشنایی نزدیک با روحیات و خلقیات مردم بر آن تسلط کامل دارد.

سرانجام بخش سوم کتاب که جستارهای هجدهم تا بیست‌ویکم را دربردارد، علم و دانشگاه در بحران اپیدمی نام دارد، نقش و موقع دانشگاه و دانشگاهیان و سودمندی یا ناسودمندی علوم انسانی را در جریان این بیماری همه‌گیر مورد بررسی قرار داده است. نویسنده که خود از دانشگاهیان فعال و پرکار در حوزه‌ی مطالعات فرهنگی و پژوهش‌های شهری است، به ایستایی و انفعال دانشگاه و حوزه‌های علوم‌انسانی در شرایط بحرانی انتقاد می‌کند و به ضرورت بازاندیشی و تغییر به سمت کیفی‌شدن آموزش عالی و کاربردی‌شدن هرچه بیشتر علوم انسانی، تاثیرگذاری محسوس علوم انسانی و اجتماعی در زندگی مردم پای می‌فشرد. کتاب با جستاری خواندنی تحت عنوان نامه‌ای به نسل آینده، امید بدون خوشبینی و زیستن در پیچیدگی پایان می‌یابد.

کتاب «فرهنگ و فاجعه» در ۲۴۰ صفحه در قطع رقعی و با قیمت ۴۵ هزار تومان توسط انتشارات فرهامه منتشر شده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...