نشسته بر کوه عقل، خیره به دریای جنون | اعتماد


«نور آبی» [الضوء‌الأزرق] دریچه نوشتار را از زبان حیرت می‌گشاید. حیرتی در مرز جنون. گمگشتگی آن چیزی است که نویسنده می‌گوید از کودکی با خودش حمل می‌کرده. اینجاست که نشانه‌ها می‌توانند تو را از افتادن در ورطه جنون پاس بدارند. راوی داستان، رو‌ به خواننده می‌گوید نشانه‌هایی را می‌جویم که نمی‌گذارند از هم گسسته شوم: ورود به جهان حیرت و تمنای یافتن نشانه‌ای که مانع قطع ارتباط ما با جهان شود. پس از این است که نویسنده به شرح رنگ آبی می‌پردازد. به ریشه‌ها و اسطوره‌ها، به هنر و هر چیزی که رنگ آبی، آن را مثل آهنربایی به خود جذب کرده. کافه آبی از همین‌رو در پس شناخت رنگ آبی خود را وارد داستان می‌کند. «نور آبی» کتابی است درباره نشانه‌ها و نویسنده از خواننده می‌خواهد که با طناب نشانه‌ها به درون چاه عمیق و تاریکی که درش را گشوده برود.

نور آبی» اثر حسین جمیل البرغوثی الضوء‌الأزرق Barghuthi, Husayn Jamil

«نور آبی» روایتی بلند و آزاد و هستی‌شناسانه است که در امتداد رنگ‌ها این سو و آن سو می‌رود. روایتی که انسان‌ها را در هویت و سیمای منحصربه‌فرد‌شان به تماشا نشسته و زخم‌ها و تنهایی‌شان را با انگشت نشان می‌دهد. روایتی مثل خاطره دوری که می‌خواهد به یاد آورده شود. خاطره‌ای که تمنای آن را دارد تا هویت و معنایش را باز یابد. خاطره‌ای که از همجواری رنگ‌ها به یاد آورده می‌شود.
حسین جمیل البرغوثی [Husayn Jamil Barghuthi]، در این داستان پرده از دنیایی بر می‌دارد که خواننده پیش از این نمی‌دید. یا اگر می‌دید این‌گونه نمی‌دید. دنیای آدم‌های کارتن‌خواب ‌و سرگشته‌ای که در مرز جنون و شعر و استعاره زندگی می‌کنند. انگار که او می‌خواهد حکمت را از دنیایی که می‌شناسد به دنیایی ناشناخته بیندازد. انگاری می‌خواهد به آن سوی دیوار بپرد و به سرزمین عجایب ورود کند. اما زبان بی‌خانمان‌های مجنون، از جنس زبان نویسنده نیست. پس تلاش می‌کند تا استعاره‌های زبان‌شان را بشناسد. مفاهیم آنها را دریابد و رمز و رازشان را زیست کند. مواجهه نویسنده با جهانی که ترسیم می‌کند، مواجهه‌ای از روی حیرت است. انگاری که سراسر این کتاب حیرت‌نگاری است. تلاش برای یافتن و درک و شناخت واژگانی که تا پیش از این معانی متفاوتی را با خود حمل می‌کردند. نزدیک شدن به آن کلام و زبانی که در پس ترجمه هم می‌تواند دانش متفاوتی را آشکار کند.

رابطه «حسین» و «بری» همچون رابطه «مولانا» و «شمس» است. در این مواجهه، دریافتی پر شعف و روشنگر، حسین را در بر می‌گیرد: فهم این نکته که عقل، جهان پیرامون است. عقل برون ماست و درون ماست. ما را در برگرفته و در ما رسوخ کرده.
در توصیف حسین جمیل البرغوثی، امریکا جایی است که هر کسی می‌تواند در آن به جهنم برود. شاید این بهترین توصیفی است که او می‌تواند داشته باشد. حریمی شکل می‌گیرد که در آن خیل آدم‌ها تنهایی و تفاوت و اختیارشان را با خود به این سو و آن سو می‌برند. راوی تا چشم می‌گشاید و می‌نگرد جز جزیره‌هایی سربرآورده میان اقیانوسی خاموش نمی‌بیند. آدم‌هایی که گوشه‌ای از جنون خود را به دندان گرفته و جنون‌شان را با خود به این سو و آن سو می‌کشند. «نور آبی» گردش متحیری است میان مجانین تنها. غرقه در دریای جنون و تنها در آن رها شده. انگاری که خورده‌ایم از دهان‌بندی در این دریا کفی افیون. همچون غریقی که چشم می‌گرداند و آرزو دارد جزیره‌ای در نزدیکی خود ببیند تا درونش پا بگذارد. تا مگر خارج از این بحر، معنایی و آرامشی بیابد. آسوده‌گاهی که با ورود به آن بتوان جزیره بعدی را دید. گویی راوی شازده کوچولویی است که از این سیاره به آن سیاره می‌رود، به امید یافتن گل سرخی که از حنجره حقیقت، همچون صدایی رسا می‌شکفد.

رابطه «بری» و «حسین» در سلوکی ذاتی و ماهوی شکل می‌گیرد: در چیستی و معنا. در نزاع عقل و جنون. رجوع به عقل و ماهیت و ذاتش، رجوعی درون‌نگر است. عقل مثل ماهی در آبشار هویت می‌یابد و آبشار و ماهی همان عقل است. ماهی در آب، عقل در عقل است. عقلی خودجو و خود‌نگر و خود‌شناس که درون و بیرون را با هم می‌نگرد.‌ در این نگاه، همه ‌چیز از نگریستن می‌آید. سکوت کرده و به عمق رفته. نویسنده آنچه در فصل اول شروع کرده، در انتهای فصل معنا می‌بخشد: نشانه‌ها خودِ حقیقتند و حقیقت جز نشانه نیست.
زبان و نگاه «حسین جمیل البرغوثی» در فصل دوم چیزی میانه نگاه و زبان «جبران خلیل جبران» و «ریچارد براتیگان» می‌شود. نگاهی شاعرانه و مجنون‌گونه و تمثیلی. او باز می‌گردد و وقایع زندگی را دوباره می‌بیند یا اینکه ردپای وقایع را به شکل دیگری دنبال می‌کند. نگاهی که از پس شیشه‌ای رنگی همه ‌چیز را شکسته و درهم و معجزه‌گونه دریافت می‌کند. معجزه‌ای که الزاما به بخشش و رستگاری نمی‌رسد و گاه مثل کابوسی که ابتدا شیرین می‌کند، کام ذهن را تلخ می‌کند.
زبان درون‌نگر نویسنده از نگاه و دیدی اجتماعی هم غافل نمی‌ماند. این فلسطینی رانده شده از سرزمین، سرزمین را با تمام آن حجم اشغال شده‌اش با خود به این سو و آن سو می‌کشاند. می‌گذارد جغرافیایی که مثل دریایی نادیده، در آن سوی مرز رام‌الله، فقط وحشت برایش آورد و آرام درونش رسوخ کند. وحشت آن سوی دیگر جنون است. « نور آبی» گویی چیزی جز نخی ابریشمی نیست که حسین را در میانه دو شخصیتش نگه می‌دارد. نشسته بر کوه عقل و خیره به دریای جنون.

فصل سوم فرو رفتن در کودکی است. یافتن آن کلام‌ جادویی که می‌تواند به یک‌باره چوب خشکی را اژدها کند و پیرامون را ببلعد. رو به سوی کسی که همچون مرشدی راه را نشان می‌دهد. نشانه‌هایی که در طول کتاب بارها به آنها اشاره شده، شأن نزول‌شان در اینجا دیده می‌شود. اینکه چگونه کلمات به زبان و ذهن و دست نویسنده ورود می‌کند و او را در مرز جنون و عقل نگه می‌دارد. چگونه کلمات او را از ابله به نابغه و از نابغه به ابله آونگ می‌کند. کلماتی که مثل عقرب کژدم نیش می‌زند و ذهن آدم را همچون میمون نیش خورده از این شاخه به آن شاخه پرتاب می‌کند. اینکه چگونه ذهن سیال می‌شود وقتی به چیزی چنین استوار و جادویی چنگ می‌اندازد؟ به قدرتی رسوخ کرده و خاموش که انتظار می‌کشد و صبور است.
در انتهای کتاب میان «بری» و «حسین» جدایی اتفاق می‌افتد. انگار که این جدایی مقدر باشد. زبان روایت هم در اینجا با تمام شاعرانگی‌اش، به کلامی فلسفی- منطقی تغییر می‌کند و عرفانی نظری رخ می‌نماید و مثل جارویی تمام جادوی درون کتاب را می‌خواهد درون کیسه بریزد و درش را گره بزند. راوی از ماسک می‌گوید. ماسک‌هایی که به چهره می‌زند تا به آدمی عادی بدل شود. تا بتواند جهان عجایب را با همه وزن و پیچیدگی‌اش با خود حمل کند و همچنان در جهانی عادی زیست کند. حسین می‌خواهد دو طرف مرز را همزمان داشته باشد. او تنها در این کتاب و کلماتش است که می‌تواند جهان علیت را رها کند.
در انتها نویسنده از شیوه نگارش و روایتش می‌گوید. منطقی که زنجیره وقایع را کنار هم می‌گذارد. منطقی دگرگون شده که در تداعی و نشانه، خودش را عروج می‌دهد. نردبانی که وقتی به بالای بام می‌رسی، می‌اندازی و ارتباط با زمین را قطع می‌کنی.
««نور آبی» تفرجی‌ عادت‌گریز و شاعرانه و یکپارچه است. نگاه به هستی در مرزی از جنون و بلاهت. در مرز عقل و ریاضت. گشودگی قلب و دقت گریزی و اولویت‌بندی بر اساس منطقی دیگر. منطقی که آن را مرز دیوانگی و فرزانگی می‌خوانیم.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...