پدرکُشی | آرمان ملی


فرانتس کافکا «نامه به پدر»ش [Letter to his father = Brief an den vater] (هرمان کافکا)، را در نوامبر 1919 نوشت و به مادرش سپرد تا آن را به پدر برساند. کافکا با نوشتن این نامه در پی آن بود که رابطه‌اش با پدر از نو حسنه شده و زمینه‌ساز فروکش‌کردن تنش‌ها و دل‌آزردگی‌هایشان شود. در این میان مادرش، جولی کافکا، که به کل از بازیابی رابطه این پدر و پسر ناامید بود و در نامه هم هیچ چیزی که گواهی بهبود روابط‌شان را بدهد نمی‌دید، دلسرد و ناامید نامه را به پسر بازگرداند. جولی، به خوبی سترونیِ جبهه پسر علیه پدرش را درک کرده بود.


کافکا نامه به پدر [Letter to his father = Brief an den vater]

کافکا در این نامه (این کتاب در این بارها ترجمه شده از جمله ترجمه فرامرز بهزاد که از سوی نشر خوارزمی منتشر شده است) به یکی از سوالات پدرش -چرا فرانتس همیشه از پدر می‌ترسید- پاسخ می‌گوید. کافکا شرحی از شرایط زندگی‌ با پدرش را شرح می‌دهد و نشان می‌دهد پدرش همیشه با او رفتاری مستبدانه داشته است. می‌گوید در زندگی‌اش همواره حس گناه می‌کرده و تخم این حس را پدر با رفتارش در وجود فرانتس کاشته بود. پدرش همواره انتظار داشته پسرش به جایی برسد و برای خودش کسی بشود که هیچ‌گاه اینگونه نشد. او در این نامه شرح لحظات دلهره‌آوری را می‌دهد که در آن پدر تنومند و پرقدرتش بر او سخت می‌گرفته و گاهی هم با تنبیهات بدنی از خجالتش درمی‌آمده. حتی تلاش‌های چندگانه و ناموفق فرانتس برای ازدواج هم صرفا برای فرار از خانه و پدر بوده است. هرچند سال‌ها بعد معلومش می‌شود که این تلاش‌ها همه بی‌فایده است؛ چراکه تاثیر پدر بر روح و روان کافکا صرفا تاثیر جسمی نبوده و نمود روحی ‌روانی آن حضور بسیار پررنگ‌تر و مهیب‌تر است.

کافکا در انتهای نامه حتی به پاسخ احتمالی پدرش می‌رسد. در این بخش نامه، فرانتس با صدای هرمان کافکای خیالی شروع به صحبت می‌کند که به خودی خود نقطه عطف این اثر شناخته می‌شود. این نمود همچنین نشان‌دهنده وضع و حال بغرنج و سرشار از ناامیدی فرانتس هم هست. در کلیت این نامه، تلاش‌ فرانتس برای فرار از تاثیر جبری پدرش که در سراسر زندگانی‌اش سایه افکنده، عنوان می‌شود.

این نامه از جنبه‌های مختلف روانشناسی هم بارها مورد بررسی قرار گرفته است. با به‌کاربستن خوانشی فرویدی از این نامه، می‌توان مشکلات فرانتس را ریشه‌دار در بحث عقده ادیپ دانست که زمینه‌ساز درماندگی‌اش در زندگی شده است. حتی تنبیهات و سختگیری‌های پدرش جملگی سبب پررنگ‌ترشدن عقده ادیپ در وجود فرانتس شده و گواهی دیگر بر این خوانش همان سپردن نامه به مادر است که فرانتس نمی‌خواسته و نمی‌توانسته مستقیم آن را به پدرش برساند و در این میان از مادرش به‌عنوان این واصل استفاده کرده است. چنین خوانشی خواننده را به یاد هملت می‌اندازد که بنا به نظر فروید او هم درگیر همین عقده ادیپ بود؛ رقیب عشقی هملت، عمویش پادشاه دانمارک و کافکا، پدرش است. بدین‌ترتیب، بسیاری از مشکلات روحی‌روانی که کافکا هنگام نوشتن این نامه تحت‌لگام‌شان بوده طبق این خوانش برگرفته از همان عقده‌ای است که فروید در قرن بیستم در مکتب روانشناسی‌اش بدان اشاره کرده است. چنین خوانشی هم چندان دور از واقع نمی‌تواند باشد؛ چراکه بر همگان عیان است که کافکا در نوشته‌هایش ناملایمات و رنج‌های زندگانی‌اش را بیش از هرچیز دیگری داخل می‌کرد. درست مثل سایر آثارش از «محاکمه» گرفته تا «قصر» و «آمریکا» و حتی «مسخ».

سوالی که ذهن خواننده را بیش از هر چیز دیگری درگیر می‌کند چرایی نوشتن چنین نامه‌ای است. چرا اصلا کافکا این نامه را نوشت؟ آیا نفس نوشتن می‌تواند دلیلی برای نوشتن باشد؟ کافکا به‌خوبی می‌دانست که با نوشتن نمی‌تواند از نقش قربانی‌ای که در رابطه با پدرش پیدا کرده فرار کند. شاید همین قربانی‌شدنِ صرف بود که سبب شد کافکا خود را غرق در ادبیات کند. بنا به‌نظر رولان بارت در مقاله‌ای به‌نام «مرگ مولف»، مادامی‌که پروسه نوشتن آغاز می‌شود، نویسنده می‌میرد و دیگر وجود ندارد. گویی کافکا با نوشتن به فکر فرار از واقعیت بوده تا شاید در نوشتن دمی بیاساید. منتها در این متن، به‌نظر نمی‌رسد این فرار از واقعیت به تمامی انجام شده باشد؛ چراکه اینجا کافکا دارد به پدری نامه می‌نویسد و در ذهن، پدری را مجسم می‌کند که در واقعیت می‌خواسته از او فرار کند. پس، این اقدام نه در نقش فرار، بلکه حتی گامی به‌سوی واقعیت محض می‌تواند باشد. اینگونه است که کافکا در لابه‌لای کلماتش جهانی خلق می‌کند که در آن خواننده را با دنیایی سوال و معما مواجه می‌کند و شاید اوج همه این پاسخ‌ندادنی‌ها همین «نامه به پدر» باشد.

استنلی کورنگلد مقاله‌ای دارد درباره روایت در داستان. در این مقاله اشاره‌ای دارد به این اثر کافکا و در آن می‌نویسد که در این اثر دیگر «منِ» نویسنده وجود ندارد؛ کورنگلد معتقد است این خود کافکا نیست که دارد می‌نویسد. او همچنین می‌نویسد که «فاعل این اثرِ کافکا، خودِ شاعرنویسنده» است، نه خودِ حقیقی کافکا.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...