برآیند تمام تجربیات فونتانه | آرمان ملی
 

«هدف از این رمان تنها به تصویرکشیدن یا توصیف اموری نیست که هر روز در زندگی ما رخ می‌دهد یا ممکن است رخ دهند؛ از نظر من هدف رمان به سیاق کنکاشی نقادانه در یک زندگی، جامعه یا بستری اجتماعی است که دقیقا تصاویری تحریف‌نشده از همان زندگی هستند که ما داریم» (تئودور فونتانه)

تئودور فونتانه نویسنده قرن 19 آلمان براساس این نظرگاه، رمان‌های خود از جمله «بی‌بازگشت» [Unwiederbringlich یا Irretrievable یا no way back] را خلق کرده است. رمان‌نویسی که معتقد است اثر هنری تاثیرگذار طی تاریخ، اثری است که بتواند از جزیی‌ترین مسائل اخلاقی انسانی زمانه خود استفاده کند و شخصیت و فضاهای روایی خود را از بطن ارتباطات و حقایق موجود بیافریند. فونتانه از واقعی‌ترین عناصر طبیعی همچون فردریسبورگ قلعه‌ای مربوط به عهد رنسانس، گل‌گشت هرمیتاژ، مارستراند نقاش دانمارکی قرن 19 و... بهره می‌برد و به هر یک در جایگاه خود نقش می‌بخشد.

تئودور فونتانه بی‌بازگشت [Unwiederbringlich یا Irretrievable یا no way back]

«بی‌بازگشت» از مهم‌ترین آثار فونتانه است؛ آنطور که اریک هلر منتقد ادبی آن را موفق‌ترین اثر فونتانه به لحاظ ظرافت هنری می‌داند و فیلیپ لوپیت منتقد و نویسنده آمریکایی آن را برآیند تمام تجربیات فونتانه در سرایش اشعار غنایی، سفرنامه‌نویس، تاریخ‌نگاری و ریویو‌نویسی برمی‌شمرد و می‌نویسد: «من شخصا بی‌بازگشت را در میان آثار فونتانه بیشتر می‌پسندم؛ زیرا اثری جذاب و سرشار از لطایف و ظرایف و تحلیل‌های درونی و برونی است.»

«بی‌بازگشت» اثری چندوجهی است. فونتانه در «بی‌بازگشت» به وجوه مختلف روابط انسانی توجه دارد و سعی‌اش بر آن است تا از مناظر متعدد روایی در این روابط کنکاش کند و بدون دخالت نظری و ورود شخصی به‌عنوان نویسنده، تنها آن چیزی را که در واقعیت شخصیت‌ها وجود دارد نمایش دهد. از این منظر نیز فونتانه را نویسنده کاملا رئالیست دانسته‌اند.

«هالک» و «کریستین» زوجی‌اند که به‌رغم گذشت چندین سال از زندگی مشترکشان و داشتن چند فرزند، در پی خوشبختی و موفقیت‌های بیشتر هستند. اما به لحاظ روابط درونی انسانی نسبت به یکدیگر انگیزه و کششی را که می‌بایست داشته باشند تا حدود بسیاری از دست داده‌اند. هرچند که در ظاهر قصد نشان‌دادن این مساله را ندارند ولی نویسنده با نمایش نحوه رفتار و کنش و واکنش‌هایی که میان این زوج در حال وقوع است به سردی‌گراییدن این رابطه را به خواننده نشان می‌دهد.

وجه دیگر این اثر فونتانه، نشان‌دادن نسبت قدرت و روابط عاطفی انسان‌ها است. در همین راستا هالک با توجه به نسبت و روابط نزدیکی که با عناصر قدرت سیاسی حاکم بر سرزمین خود و به‌ویژه شخص «شاه‌دخت» دارد، در تقابل با کریستین، از رفتار و منشی اشرافی برخوردار است و همین امر به مرور موجب بیرون‌زدگی تضادها میان این دو می‌شود. تاجایی‌که وقتی طی دعوتی از سوی «شاه‌دخت»، هالک مجبور به سفر و ترک خانواده برای مدتی نسبتا بلند می‌شود، آشکار گشتن سردی و روابط و تناقض‌ها میان او و همسرش بیش از پیش نمود پیدا می‌کند. این مساله را می‌توان از طریق در جریان قرارگرفتن یا بازخوانی نامه‌هایی که در طول سفر میانشان ردوبدل می‌شود، دقیق‌تر متوجه شد.

فونتانه در «بی‌بازگشت» به موازات تجزیه و تحلیل روابط روانی شخصیت‌های رمانش، وضعیت و شرایط سیاسی تاریخی زمانه خود را نیز به تصویر می‌کشاند و در این مسیر با اتکا به تفکر و پشتوانه نظری رئالیستی خود به خوبی می‌تواند فضای منازعات و ارتباطات سیاسی جغرافیایی تاریخی زمانه‌اش را در بستر روایت طرح کند. شاید از همین منظر است که بسیاری منتقدان ادبیات آلمانی، آثار او و به‌ویژه «بی‌بازگشت» را یکی از ویژه‌ترین نمونه‌های ادبیات رئالیستی ادبیات آلمان در قرن 19 می‌دانند. آنطور که گوردن گریج منتقد ادبی او را بزرگ‌ترین رمان‌نوس آلمانی پیش از توماس مان برمی‌شمرد، به‌طوری که می‌توان او را در شمار نویسنده‌های مکتب رئالیسم قرن نوزدهم اروپا و در کنار نویسنده‌هایی چون استاندال، اونوره دو بالزاک، ایوان تورگنیف، جین آستین، گوستاو فلوبر و امیل زولا قرار داد.

ساختار روایی رمان «بی‌بازگشت» در همان مسیر طبیعی ادبیات کلاسیک آلمان و شاید کلیت اروپا در قرن 19 است. ساختار روایی کُند، توصیفی و گاه با جزییاتی که پیشبرد رمان را برای خواننده امروزی تا حدودی سخت خواهد کرد، اما آنچه بیش از هرچیز می‌بایست دقت و توجه مخاطب را به خود جلب کند استفاده از امکاناتی چون نامه‌نگاری یا توصیف نقاشی‌ها و یا نگاره‌های ادوار مختلف از سوی شخصیت‌های این اثر است؛ استفاده از چنین امکاناتی شاید در قیاس با تجربه‌های نوشتاری در حوزه ادبیات داستانی زمان نگارش «بی‌بازگشت» قابل توجه باشد.

از دیگر امکاناتی که فونتانه هوشمندانه از آن در خلق اثرش سود می‌برد طنز هوشمندانه و زیرپوستی در لایه‌هایی از روایت است؛ طنزی که علاوه بر گریززدن از فضای خشک و سخت روایی رمان، نشانگر ابعادی از افکار و روحیات شخصیت‌های مهم اثر است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...