کتاب «نظریه معنویت در قرآن» نوشته محمدمسعود سعیدی به همت پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی منتشر شد.

نظریه معنویت در قرآن محمدمسعود سعیدی

به گزارش کتاب نیوز به نقل از مهر، مسألۀ اصلی این پژوهش این است که نظریۀ معنویت در دیدگاه قرآن چیست؟ یعنی پرسش از مجموعه‌ای منسجم از مفاهیم، گزاره‌ها و ایده‌های قرآنی است که می‌تواند یک نظریه را دربارۀ معنویت شکل دهد؛ یعنی مجموعه‌ای نظام‌مند که بعد از بیان ویژگی‌های معنویت، زمینه‌ها و شرایط علّی و مداخله‌گر در ظهور و رشد آن در افراد جامعه و کنش‌های اجتماعی مرتبط با آن و آثار وجود یا عدمش در زندگی فردی و اجتماعی را توضیح می‌دهد.

انگیزۀ اولیۀ پژوهش حاضر، فهمیدن این نکته بوده است که آیا می‌توان دیدگاه قرآن دربارۀ معنویت را به گونه‌ای تحصیل کرد که با دیدگاه گروه‌های دینی و معنویِ جدید دربارۀ آن، تا جایی که ممکن است بی‌طرفانه و جامع‌گرایانه قابل مقایسه باشد؟ مقایسه‌ای که بتواند برای کسانی که در این گروه‌ها هستند نیز حتی‌المقدور الزام‌آور باشد؛ بنابراین، هدف این پژوهش، به‌دست آوردن نظر قرآن دربارۀ معنویت با اتخاذ رویکردی تطبیقی بوده است.

این تحقیق، تبیین تکوین و رشد معنویت در جامعه بر مبنای دیدگاه‌های قرآن است، ولی نه به شکل استفادۀ پیشینی از چارچوبی نظری، و آزمون فرضیه‌ای که از دل آن چارچوب استخراج می‌کنیم، بلکه به شکل نظریه‌پردازی داده‌محور با استفاده از آیات قرآنی؛ در این روش، فرضیه‌ای در ابتدای پژوهش وجود ندارد، زیرا هدفِ پژوهش آزمون فرضیه نیست، بلکه هدف، کشف فرضیه‌ها و پردازش آن‌ها برای رسیدن به یک نظریه به روش نظریۀ زمینه‌ای می‌باشد؛ در واقع، این تحقیق از نوع تحلیل کیفی متن است و متن مورد تحلیل، کل قرآن کریم می‌باشد.

در روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد، تکنیک اصلی کدگذاری متن است؛ کدگذاری باز جهت استخراج مفاهیم، فروکاهیِ مفاهیم جهت شکل‌گیری مقولات، کدگذاری محوری جهت ربط‌دهی مقوله‌ها به‌هم، کدگذاری فرایند جهت استنباط فرایندهای مهم و مرتبط و کدگذاری گزینشی جهت یکپارچه‌سازی و پالایش نظریه؛ مفاهیم، متغیرها و روابط آن‌ها در روش نظریه‌پردازی داده‌محور، در ضمن کدگذاری‌ها تولید (کشف) و پرورانده می‌شود.

اگر معنویت را فرایند نسبتاً پایدارِ جستجوی امر قُدسی در زندگی فرض کنیم، معنویت نوعی شیوۀ رفتاری خاص در زندگیِ برخی از انسان‌ها خواهد بود که آدمی در آن به دنبال ارتباط با قدرتی برتر و منزّه در باور خود است.

بنا بر فرض بالا، قرآن امر قدسی را که شایسته است آدمی در جستجوی او باشد، الله می‌نامد و صفاتی را برای او بیان می‌کند که مشوّق معنویت است؛ قرآن مردم را به جستجوی امر قدسی ترغیب می‌نماید و ملازمات و شرایط زمینه‌ای تحقق معنویت را یادآوری و از موانع آن پرهیز می‌دهد، و با هدف تشویق انسان‌ها به رفتار جستجوگرانۀ معنوی، پیامدهای زندگیِ همراه با معنویت را توصیف می‌نماید.

اگر مقصودمان از نظریۀ معنویت، مجموعه گزاره‌هایی باشد که ویژگی‌ها، ملازمات، بسترهای تکوین، فرایندها و عملکردهای منتهی‌شونده و پیامدهای معنویت را بیان می‌کنند، در این صورت، آن چه را که در این کتاب تشریح می‌شود، می‌توانیم نظریۀ قرآن دربارۀ معنویت بدانیم و معنویت‌های نوپدید را با آن، به طور نسبتاً همه‌جانبه و بی‌طرفانه مقایسه نمائیم.

................ هر روز با کتاب ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...