تا کی کپی‌کننده غیرمجاز می‌مانیم؟ | اعتماد

موضوع رعایت کپی‌رایت و خرید رایت کتاب‌ها برای ترجمه در ایران، بحث پرمناقشه‌یی است که در چند سال اخیر بارها مورد چالش قرار گرفته است. پذیرش کنوانسیون برن از منظر حقوقدان‌ها مزایای بسیاری دارد اما ناشران نگران گرانی کتاب و کم شدن بیش از پیش مخاطبان هستند. خبرگزاری ایسنا در هفته کتاب میزبان نشست «کپی‌رایت و نقش آن در آینده صنعت نشر کشور» بود که توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی برگزار شد. در این نشست حاضران با اشاره به مسائل و مشکلاتی که پیوستن ایران به کنوانسیون برن و رعایت کپی‌رایت دارد، پیوستن به این معاهده را ضروری دانستند و آن را به عنوان راهی معرفی کردند که نشر ایران دیگر به عنوان نشری کپی‌کار در جهان مطرح نباشد.

الحاق به کنوانسیون برن منع فقهی ندارد
در این نشست شیما محمدپور - کارشناس ارشد حقوق خصوصی و مالکیت فکری - به ارایه توضیحی درباره مبانی فقهی مالکیت فکری پرداخت و گفت: در زمینه مالکیت فکری بحثی فقهی مطرح است که امام (ره) در فتوای اول خود حقوق مالکیت فکری را نپذیرفته اما بعد در فتوای دیگر این حقوق را به رسمیت شناخته‌اند. استعلامی هم برای الحاق به کنوانسیون برن و رم از مقام معظم رهبری شده که ایشان اظهارنظر صریح نکرده‌اند و این بحث را به شورای انقلاب فرهنگی ارجاع داده‌اند و در آن‌جا این موضوع در حال بررسی است اما دیگر ممانعت فقهی وجود ندارد. او افزود: از سوی دیگر برنامه پنجم توسعه به الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی تاکید کرده و یکی از شرط‌های سازمان تجارت جهانی برای عضویت، پذیرفتن کنوانسیون برن است.

پورمحمدی کنوانسیون برن را یکی از مهم‌ترین کنوانسیون‌ها در زمینه حقوق مالکیت فکری خواند و تاکید کرد: ما از دنیا مجزا نیستیم و حتی نمایندگانی از ایران در معاهده‌های بین‌المللی حقوق مالکیت فکری داریم، به همین دلیل نمی‌توانیم خودمان را جدا ببینیم و فقط به مسائل منفی توجه کنیم. پذیرش کنوانسیون برن برای ما پرستیژ بین‌المللی دارد. از سوی دیگر ما بسیاری از مواد کنوانسیون‌ برن و دیگر کنوانسیون‌ها از این دست را عملا اجرا می‌کنیم و در واقع پذیرش این کنوانسیون‌ها حالت فرمی دارد. همچنین این موضوع مطرح است که قرار نیست ما همیشه مصرف‌کننده باشیم و زمانی پذیرش این کنوانسیون می‌تواند سبب حفظ حقوق نویسندگان و هنرمندان ما شود.

ناگزیر از پذیرش کنوانسیون برن هستیم
در ادامه این نشست حامد معینی – کارشناس ارشد حقوق مالکیت فکری و مشاور صدا و سیما - با اشاره به نبود توجه کافی به استراتژی ملی مالکیت فکری گفت: برخی کشورها چون امریکا بعد از 100 سال عضو معاهده‌یی چون برن می‌شوند چون این معاهده به هر حال پیش‌نیاز ورود به خیلی از مجامع جهانی است. ما هم باید نوعی تغییر رویکرد داشته باشیم و به این نکته توجه کنیم که 95 درصد از مراودات جهانی از طریق سازمان تجارت جهانی دنبال می‌شود و پیش‌فرض پیوستن ما به این سازمان نیازمند پذیرش کنوانسیون برن است.
 او همچنین درباره قانون مالکیت فکری و ادبی در کشور گفت: قانون مالکیت فکری و ادبی از سال 48 ایجاد شده، در سال 79 هم قانون حمایت از تولیدکنندگان نرم‌افزارهای رایانه‌یی به آن اضافه شده، در سال 82 قانون تجارت الکترونیک و حمایت از تولیدکنندگان در فضای مجازی تصویب شده و اکنون لایحه‌یی ایجاد شده که قوانین قبلی در آن تجمیع شده و قرار است ما قانون جامع مالکیت فکری داشته باشیم که در دو کتاب مجزا می‌آید اما این مشارکت مصرف‌کنندگان این قانون را می‌طلبد، چون قانون‌دان‌ها آن را نوشته‌اند و با حمایت کارشناسان نیاز به اصلاح دارد و ما اگر استراتژی فکری داشته باشیم، می‌توانیم قوانین دقیق‌تری داشته باشیم.

 معینی همچنین درباره تبعات الحاق ایران به کنوانسیون برن گفت: از نظر من آثار سوء نسبی است. این قانون اثر سوئی ندارد، اگر اثر سوئی داشت 180 کشور عضو آن نبودند اما می‌تواند اثرات سوء نسبی داشته باشد. در واقع ما نظام جامع تقویم نداریم که کارشناسان‌مان در صورت به وجود آمدن تخلف آن را مبنای عمل خود قرار بدهند.
 او همچنین ادامه داد: ما در نهایت ناگزیریم به این قانون بپیوندیم. ناشران می‌گویند اگر ما مجبور باشیم حق رایت بخریم قیمت کتاب سه برابر می‌شود اما بالا رفتن قیمت کتاب دلیل نمی‌شود که ما به این قانون نپیوندیم. از سوی دیگر ما از همین امروز که هنوز به این قانون نپیوسته‌ایم باید رویه‌سازی کنیم و با خرید حق رایت کتاب‌ها وجهه خودمان را حفظ کنیم. این کارشناس درباره مشکلات ناشران در مباحث حقوقی هم گفت: بسیاری از ناشران ما امروز قراردادهای حرفه‌یی ندارند. هنوز در قراردادهای‌شان این عبارت را می‌آورند که همه حقوق مادی و معنوی به ناشر واگذار می‌شود، در حالی که حقوق معنوی به هیچ‌کس قابل انتقال نیست. آنها حقوق و وظایف خود را نمی‌شناسند. در این زمینه نهادهای صنفی می‌توانند موثر باشند و اطلاع‌رسانی و آموزش جزو وظایف این نهادهاست.

ناشران نگران پیوستن به کنوانسیون برن هستند
در این نشست هادی خرسندی - دانشجوی حقوق بین‌الملل و مدیرمسوول انتشارات خرسندی - هم درباره بایدها و نبایدهای پیوستن به معاهده‌ برن گفت: تمام فقها براساس قاعده‌های مختلف نظر به رعایت حقوق مولف دادند، قانون داخلی و اسناد بالادستی در این زمینه الزام دارند، حتی اعلامیه حقوق بشر هم به این موضوع اشاره دارد و پیوستن به معاهده برن موضوعی است که در چند سال آینده باید اتفاق بیفتد اما ناشران کمتر مایل هستند ما به این معاهده ملحق شویم. یکی از دلایل این موضوع این است که حرفه نشر در ایران، توجیه اقتصادی ندارد. براساس آمار وزارت ارشاد ما حدود 11 هزار ناشر داریم اما حدود 400 تا 500 ناشر فعال هستند که این تعداد در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات متعدد کمتر هم شده است. از سوی دیگر در موضوعاتی چون پزشکی‌، فنی و مهندسی و غیره ما تنها واردکننده هستیم و باید فقط هزینه خرید رایت بدهیم و حق رایتی از خارج به داخل وارد نمی‌شود.
 از سوی دیگر بعضی از دوستان ناشر هم جهل به قوانین دارند و به صورت بلندمدت به این مساله نگاه نمی‌کنند. از سوی دیگر تمام سیاست‌های فرهنگی ما با آمدن مدیران فرهنگی تغییر می‌کند و این سبب می‌شود نتوان به این موضوع دقیق نگاه کرد. او افزود: از سوی دیگر ضمانت اجرایی هم برای این موضوع وجود ندارد. همین الان هم حقوق هنرمندان و نویسندگان تضییع می‌شود و قاضی سعی می‌کند موضوع را با کدخدامنشی ببیند و ضمانت اجرایی کیفری وجود ندارد. این موارد سبب می‌شود دل‌نگرانی‌هایی بین ناشران به وجود بیاید که حقوق آنها نادیده گرفته می‌شود و از سه سال پیش این ناشرها با گرانی کاغذ و رکود مواجه هستند.

در پاسخ به حرف‌های خرسندی، معینی اظهار کرد: ناشران مواضعی را مطرح می‌کنند اما اگرچه مصرف‌کننده بودن ما در حوزه پزشکی و مهندسی درست است اما این نیاز، نیاز دانشگاهی است و معاهده برن استثناءهایی دارد که شامل موارد آموزشی می‌شود. موضوع دیگر بحث عدم فروش رایت از داخل به خارج است. این در حالی است که ما ناشرانی چون نشر اسلامی داریم که بارها اعتراض کرده که حقوقش در کشورهای عربی نقض می‌شود اما ما امکان برخورد با این موضوع را نداریم.

................ هر روز با کتاب ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...