این قصه‌‏ها را نمی‏‌شود راحت قضاوت کرد | هم‌میهن


وقتی در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد تصاویری از او در کنار همسر دکتر حسین فاطمی، وزیر امور خارجه دولت دکتر مصدق و یکی از همراه‌ترین و محبوب‌ترین یاران او در جریان ملی شدن صنعت نفت در رسانه‌ها منتشر شد و در کنار این خبر، اهدای دفترچه دست‌نوشته‌های دکتر فاطمی به احمدی‌نژاد نیز مخابره شد، جدا از خشم مخالفان احمدی‌نژاد، آنچه مشهود بود یک واقعیت ساده بود: جدا از مردم کوچه و خیابان، کثیری از روزنامه‌نگاران و سیاستمداران و مورخان نیز چیز خاصی از پریوش سطوتی نمی‌دانستند؛ زنی که مدتی کوتاه همسر فاطمی بود و بعد از اعدام او، به همراه تنها فرزندش، سیروس، به لندن مهاجرت کرده بود، اما هیچ‌گاه نام و نشانی از او در کتاب‌های تاریخ و اخبار خبرگزاری‌ها وجود نداشت.

خلاصه کتاب گرامافون صادق زیباکلام

چنین غیبتی اما برای ما ایرانیان که اتفاقاً به مرده‌پرستی متهم هستیم و گاه حتی بی‌دلیل، خانواده و فرزندان افراد مشهور و محبوب را دوست می‌داریم و پیگیر احوالات‌شان هستیم و فراتر از اینها، به وراث، وجاهت نیز می‌دهیم، عجیب نیست؟

بخشی از این سکوت درباره پریوش سطوتی و سیروس فاطمی، البته به همان مهاجرت و دوری از وطن بازمی‌گردد؛ «از دل برود هر آن که از دیده برفت.» اما نه، این ماجرا پیچیده‌تر از اینهاست. در فضای انقلابی و چریک‌پسند دهه‌های منتهی به انقلاب 57، کمترین انتظاری که از همسر شخصیتی چون دکتر فاطمی می‌رفت، این بود که در برابر بغض و کینه‌ای که خانواده پهلوی در قبال حسین فاطمی ابراز داشتند و آن‌طور که در تاریخ ثبت شده است، ننگ آن زجر ناجوانمردانه و اعدام ناعادلانه را بر جان خریدند، زینب‌وار بایستد و طاغوت زمانه را رسوا کند و با هر نقل و فعل خویش، تشت رسوایی او را از بام سلطنتش بیاندازد. پریوش داستان ما اما اینگونه نبود و همین شد بزرگترین اتهامش نزد مبارزان راه عدالت و آزادی.

این‌گونه بود که حتی نزدیکترین یاران مصدق در «جبهه ملی» نیز چندان اعتنایی به او نکردند و حتی بعدتر در پس روزهای انقلابی که نام یکی از بلندترین خیابان‌های پایتخت را به نام همسر پریوش اسم‌گذاری می‌کرد، کسی به یاد او و فرزندش نبود. این داستان را البته باید از آن طرف نیز شنید. ملی‌گرایان مصدقی تنها از سکوت و انفعال سطوتی ناراحت نبودند. او راهی کشوری شده بود که طراحی کودتای 28 مرداد را در کارنامه داشت و بدتر از اینها، خود پریوش جوان، هنوز «دیکتاتور ایران» را «اعلیحضرت» می‌نامید. اینها را بگذارید کنار این واقعیت که خواهر او منیژه، در همان دوران اختفای دکتر فاطمی و در روزهایی که پریوش را در احضارهای بازجویی در دژبانی تهران همراهی می‌کرد، نرد عشق به سروان جوانی باخته بود که وابسته حکومت پهلوی بود و بعدتر در بهمن 57، فرماندار نظامی تهران شد: سپهبد مهدی رحیمی.

داستان کتاب «گرامافون» اینها هم هست اما اصل نوشته صادق زیباکلام و دخترش لیلا زیباکلام به روزهایی بازمی‌گردد که پریوش سطوتی با استقبال شایان توجه رئیس‌جمهور ایران وارد تهران شد و در هتل لاله مستقر شد؛ همان روزهای هنگامه 88 که مملکت در آتش و خون می‌سوخت، اما پریوش سطوتی به احمدی‌نژاد و رحیم مشایی می‌گفت «پسرانم» و با صادق زیباکلام و خانواده‌اش رفاقتی پایدار را رقم می‌زد. زیباکلام‌ در «گرامافون» داستان آشنایی و رفاقت خود با این زن عجیب را به نگارش درآورده‌است؛ کسی که از پس قهر 11 روزه رئیس‌جمهور وقت، دستگیر شد و بعدتر آنگونه که زیباکلام مدعی است، مشخص شد که به او ظن جاسوسی برای MI6 رفته است.

در تصور زیباکلام اما چنین گمانی از اساس بر یک فرض باطل استوار بود و آن اینکه در پس این شخصیت شلوغ و رفیق‌باز که کلی دوست و آشنا در میان همه طیف‌های سیاسی و فکری و اجتماعی داخل و خارج از کشور داشت، انسانی مرموز و سیاسی نهفته بوده است؛ حال آنکه آن پریوش سطوتی که زیباکلام‌ها برای ما به تصویر می‌کشند، نه‌تنها دانش و سواد سیاسی ندارد، بلکه حتی در این زمینه بی‌سواد و بی‌تجربه است و همین نیز مایه همه دردسرهایی می‌شود که در زندگی گرفتارشان شده است؛ از ازدواج با مردی که جهان او را با عناوین و افعال سیاسی‌اش می‌شناسد تا رابطه عاطفی با احمدی‌نژاد و دوستانش. اینها همه در حالی است که برای او رفاقت و مراوده و دوستی نیازمند هیچ خط قرمز سیاسی نیست و او همان‌قدر می‌تواند با مغضوبان دوران پهلوی ارتباط داشته باشد که با شماری از مسئولان جمهوری اسلامی.

چنین آدمی برای مردمی که سیاست‌زدگی به جزئی‌ترین حالات و روابط انسانی‌شان رسوخ کرده است، قضاوت درباره چنین آدمی آسان است: او را حزب باد و هرهری‌مذهب و بی‌پرنسیب و «وسط‌باز» خواهند خواند؛ خائن به خون به ناحق ریخته شده همسر جوانمرگش. بیایید اما باری به قضاوتی که بعد از خواندن این کتاب درباره صادق زیباکلام خواهیم داشت نیز فکر کنیم. با همان معیارهای کلیشه‌ای، پاسخ روشن است و همان است که زیباکلام خود وقتی قضاوت احمدی‌نژاد راجع به خودش را از زبان سطوتی می‌شنود مبنی بر اینکه «دکتر زیباکلام انسان شریف و قابل اطمینانی هست» به قلم می‌آورد: «مردم حق دارند میگن ما همه دستمان در یک کاسه است!» بله، این قصه‌ها را نمی‌شه راحت قضاوت کرد یا به زبانی دیگر: دنیا همینه!

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...