سیاست در عصر مدرن | الف
سال ۱۸۰۸ میلادی است. حدود دو سال است که ناپلئون آلمان را شکست داده و خاک آن را فتح کرده و کشور را زیر سم‌های اسب خود در‌می‌نوردد. او در یک دیدار تاریخی به ملاقات گوته، شاعر و متفکر بزرگ و پرآوازه آلمانی، می‌رود. در این دیدار، میان این دو شخصیت بزرگ و تاریخی سخنانی رد و بدل می‌شود. در آن ملاقات مهم منشی گوته که آکرمن نام داشت، گفتگوهای آنان را نوشت و برای آیندگان ثبت کرد. یکی از مطالبی که ناپلئون گفت این بود که تقدیر انسان امروز، سیاست است که دیگر گریزی از آن نیست. ناپلئون راست می‌گفت و در این نظر خود بر حق بود. گوته نیز سخن او را تایید کرد.
آری! سیاست در این دوران مدرن بسیار مهم و جدی است. این اهمیت به حدی است که باید گفت امروزه سیاست چیزی نیست که می‌توان به آن اندیشید، بلکه سیاست چیزی است که دیگر نمی‌توان به آن نیندیشید. سیاست به موضوع ضروری تفکر انسانی تبدیل شده است. در این میان اندیشیدن فلسفی به سیاست از جایگاه بس ممتازی برخوردار است. به همین دلیل روز به روز حجم و تنوع مباحث و نظریات مربوط به سیاست افزایش يافته است. این کثرت و تنوع به آثار مربوطه نیز سرایت کرده است. لذا طبیعی است که اثری با سیصد صفحه که بخواهد مباحث بسیار گوناگون و اندیشمندان متعدد را در خود جای دهد، بسیار فشرده و غنی می‌شود. کتاب «لیبرالیسم و محافظه‌کاری» نیز از این قاعده مستثنا نیست.
این تالیف ارزشمند به قدری غنی است که نمی‌توان در این معرفی کوتاه به محتوا و درون‌مایه آن اشاره کرد. تنها کاری که در این مجال کوتاه امکان‌پذیر است، اشاره به عناوین و سرفصل‌های مباحث آن است.
این کتاب از دو بخش کلی تشکیل شده است. عنوان بخش اول لیبرالیسم در قرن بیستم است. بخش دوم هم محافظه کاری در قرن بیستم نام دارد. هر کدام از این دو بخش نیز هشت گفتار را در خود جای می‌دهد.
حسین بشیریه اولین گفتار بخش اول را با بحثی مفصل در باب زمینه‌های تاریخی و فکری لیبرالیسم در قرن بیستم آغاز می‌کند. در این گفتار اصول کلی لیبرالیسم - برای مثال آزادی، قانون، حکومت، دموکراسی و.... - مطرح می‌شود و نیز برخی از اشکالات و ابهامات در مورد این جریان فکری مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از آن به نسل قدیم لیبرال-دموکرات های قرن بیستم می‌پردازد و به‌طور اجمالی به آراء و نظریات پیشگامان لیبرالیسم اشاره می‌کند. کسانی که در گفتار دوم مطرح می‌شوند، عبارتند از: ویلیام جیمز، جان دیوئی، لارنس ای. لاول، رابرت مک آیور، چارلز مریام، والتر لیپمن، جیمز برایس، ای. دی. لیندسی، ارنست بارکر، برتراند راسل و هارولد لاسکی. پس از آن در پنج گفتار بعدی آراء این فیلسوفان بزرگ لیبرال به تفصیل گزارش می‌شود: کارل پوپر، فردریش هایک، آیزایا برلین، جان رالز و هانا آرنت. نویسنده در بررسی آراء این فیلسوفان از نقد آنها نیز غافل نمانده و لذا به آراء منتقدان آنان نیز اشاره می‌کند. آخرین گفتار بخش اول نیز به بررسی مسئله لیبرالیسم و رابطه آن با ایدئولوژی و معرفت علمی اختصاص یافته است. علت پرداختن به این موضوع آن است که برخی افراد به طور جزمی در مورد لیبرالیسم داعیه علمی بودن دارند. این ادعا لیبرالیسم را تبدیل به نوعی ایدئولوژی می‌کند که با اصول و مبانی آن به راحتی سازگار نمی‌شود.
آغاز گفتار اول بخش دوم، بحث در مورد اصول و مراحل و انواع محافظه‌کاری در قرن بیستم است. در این گفتار علاوه بر گزارش تاریخی مختصر جریان محافظه‌کاری، اصول فکری آن – برای مثال عقلانیت، دین، مالکیت، نابرابری اجتماعی و....- و انواع گوناگون محافظه‌کاری توضیح داده می‌شود؛ انواعی همچون محافظه‌کاری سنتی، محافظه‌کاری رمانتیک، محافظه‌کاری لیبرال، محافظه‌کاری واقعگرا، محافظه‌کاری دینی، محافظه‌کاری سکولار و چند نوع متفاوت دیگر. گفتار بعدی شخصیت‌های برجسته نسل قدیم محافظه‌کاری در قرن بیستم را معرفی می‌کند. در اینجا به اندیشه‌های چند فیلسوف انگلیسی، آمریکایی و ایتالیایی به این ترتیب اشاره می‌شود: جورج گیسینگ، دبلیو. اچ. مالاک، اروینگ بابیت، پل المر مور، جورج سانتایانا و در پایان بندیتو کروچه. گفتار سوم به اندیشه‌های فیلسوف نامدار اسپانیایی، اورتگایی گاست اختصاص یافته است. در گفتار چهارم نظریات سه فیلسوف فرانسوی مطرح می‌شود: برتران دو ژوونل، امانوئل مونیه و سیمون ویل. گفتار پنج و ششم به ترتیب به لئو اشتراوس و مایکل اوکشات می‌پردازد. گفتار هفتم سازش‌ها و ستیزه‌های مذهب و مدرنیته در غرب را واکاوی می‌کند. در این گفتار آراء و نظریات اندیشمندان قرن بیستم غربی را می‌بینیم که بین دین و مدرنیته چه نسبتی را برقرار می‌کنند و چگونه در این زمینه به مسائل عصر خود پاسخ می‌دهند. کارل بارت، پل تیلیش و ادوارد اسکیلبیکس سه اندیشمندی هستند که نظریات آنها در این موضوع ذکر می‌گردد. هر کدام از این سه شخصیت نماینده یک نوع دیدگاه و جریان فکری در مورد رابطه دین و مدرنیته به شمار می‌آیند.
گفتار آخر از محافظه‌کاری تا هرمنوتیک و پست‌مدرنیسم نام دارد. نویسنده نشان می‌دهد که میان جریان‌های فلسفی هرمنوتیک و پست‌مدرنیسم نسبت مستقیمی با محافظه‌کاری وجود دارد. یعنی اینکه هرمنوتیک و پست‌مدرنیسم از جهت لوازم سیاسی به نوعی محافظه‌کاری می‌انجامند.
اما چرا باید چنین کتاب‌هایی را مطالعه کرد و اساسا ضرورت آگاه بودن از معنای سیاست و نظریات مطرح شده در مورد آن و سایر امور سیاسی چیست؟ پاسخ این پرسش آن است که آشنایی با اندیشه‌های سیاسی، آشناشدن با یک حوزه خاص از دانش نیست؛ زیرا سیاست حوزه‌ای جدا و برکنار از زندگی نیست که در کنار سایر رشته‌ها قرار گرفته باشد. نمی‌خواهيم همانند بسیاری از اندیشمندان اغراق کنيم و زندگی را معادل با سیاست بدانيم و یا همانند ماکس وبر سیاست را معنای زندگی قلمداد کنيم، اما باید این واقعیت را پذیرفت که سیاست با همه ابعاد زندگی به شدت گره خورده است و امروزه هیچ حوزه‌ای از تاثیر سیاست در امان نیست. اگر خوب دقت کنیم به خوبی می‌بینیم که حتی حوزه خصوصی افراد نیز تحت تاثیر سیاست است و سیاست حتی در شخصی‌ترین و خصوصی‌ترین امور شهروندان نیز مداخله می‌کند. از این روی، درک و فهم نظریات سیاسی باعث درک و فهم بهتر زندگی مدرن می‌شود. لذا نه تنها سیاست‌مداران و کسانی که به سیاست علاقمند هستند باید به فهمیدن آن اهتمام داشته باشند، بلکه هر کسی که به اصل زندگی اهمیت می‌دهد، باید سیاست را جدی بگیرد و آن را خوب بفهمد. طبیعی است که بر این اساس، هر چیزی که به درک و فهم ما از سیاست یاری رساند، به درک و فهم زندگی ما کمک کرده است. این امر نیز به داشتن زندگی بهتر مدد می‌رساند. همه ما نیز سخت به چنین چیزی نیازمندیم.
همچنین لازم است نکته‌ای را در مورد اهمیت این اثر متذکر شویم. در باب اندیشه‌های فیلسوفان سیاسی آثار زیادی وجود دارد، اما این کتاب از مزیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا بیشتر کتاب‌هایی که در زمینه اندیشه‌های سیاسی منتشر می‌شود، ترجمه آثار غربی است. این‌گونه آثار علی‌رغم محاسن و مزایایی که دارند، این عیب را هم دارند که برای خواننده ایرانی نگاشته نشده‌اند و مخاطب دیگری را مدنظر دارند. در چنین شرایطی طبیعی است که خواننده فارسی زبان در مطالعه آنها دچار مشکل شود. تالیفاتی از این دست که به زبان فارسی صورت می‌گیرد وبرای مخاطب ایرانی به نگارش در‌می‌آید، بسیار مغتنم است. خوشبختانه این اثر نه تنها برای دانشجویان و استادان رشته‌های مرتبط با فلسفه و سیاست بسیار مفید است، بلکه برای عموم علاقمندان نیز بسیار آموزنده و قابل استفاده است. امیدواریم که شاهد بیشتر شدن چنین آثاری باشیم.
نکته آخر اینکه اثر مذکور جلد دوم مجموعه دوجلدی تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم است. جلد اول آن به اندیشه‌های مارکسیستی اختصاص دارد. این دو جلد با هم و روی هم رفته آشنایی خوبی با اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم فراهم می‌آورند.
