زندگی در جعبه رویاسنجی | اعتماد


«رویاها و هنوز هم رویاها» رمان تازه حسین نوروزی‌پور که به تازگی از سوی نشر سیب سرخ منتشر شده، با روایت قصه مردی آغاز می‌شود که بیش از آنکه شاعر باشد، شاعرپیشگی را دوست دارد و بعد، نگاهی اجمالی به تاریخ را. هم‌قدم با زنان و مردانی که هر کدام جداگانه اما همچون پازلی پیوسته، داستان را پیش می‌برند.

رویاها و هنوز هم رویاها حسین نوروزی‌پور

راوی زخم‌خورده رمان در پی عشقی است که مدام آن را گم می‌کند. عشقی که هر بار در گذر زمان ناپدید می‌شود و دوباره بازمی‌گردد. در این رفت‌وآمدهای ذهنی، شخصیت طاهره در داستان شکل می‌گیرد که گویی ارتباط مستقیمی با دستگاه رویاسنجی دانشمندان در کتاب دارد.

راوی در پی پیدا کردن حقیقت و عشق (با این احتمال که راوی شاعر است) بیشتر در پی داستان‌سرایی با افرادی است که همگی گویی از نقشه قتل او پیش از وقوع حادثه آگاهند و بیشتر او را در سمت‌وسویی قرار می‌دهند که گزارش‌ها را کنار هم قرار دهد و در زمانی که هنوز در دستگاه ثبت رویاسنجی ثبت نشده، واقعه رخ دهد.

شخصیت «نویسنده» در داستان در خیر و شر وجودش میان روایت داستان روی لبه تیغ نشسته است. راوی رمان با روایت‌های تودرتوی داستان و کنارهم قرار دادن همه لایه‌های اشخاص، زندگی خود را میان داستان «رویاها و هنوز هم رویاها» کامل می‌کند. با رخدادهای پشت هم راوی پی می‌برد هر چیزی که به وضوح آشکار است، ثبت می‌شود و پشت صحنه‌ای هم انگار دارد.

طاهره تنها فرد در این رمان است که لامکان‌ و زمان است. می‌تواند همه جا حضور داشته باشد و همه او را دیده باشند و در همجواری با طاهره از هم پیشی بگیرند و هر بار در چهره افسونگرش رازی را ببینند. رمان از نظر سوژه و شیوه روایت قابل‌‌تامل است. با بستری که در داستان گشوده می‌شود، در جامعه‌ای سنت‌زده همچون جامعه‌ای که راوی در آن زندگی می‌کند، طاهره انگار عاملی برای زدودن سنت‌هاست؛ سنت‌هایی همچون نشاندن دختران به بلوغ نرسیده بر پای چوبه ‌دار قالی و گره خوردن سرنوشت‌شان با تار و پود قالی و کودک‌همسری.

حسین نوروزی‌پور در رمان «رویاها و هنوز هم رویاها» گونه‌ای استبداد و تناقض را تغییر می‌دهد؛ از طریق فرهنگ زبانی و به‌کار گرفتن سویه‌های گروهی شخصیت‌های داستان که گرفتار خشونت و جعل هویت و بی‌اعتباری‌اند. در واقع شخصیت‌ها آن‌چنان که نشان می‌دهند، نیستند و هر کدام ورای ظاهر خود چیزی را پنهان دارند. به نوعی هر کدام از شخصیت‌ها دچار نوعی محرومیت هستند و گویی همه یک انتخاب پیش‌ِ رو دارند؛ اینکه به نحوی به موجب زیبایی و همراهی طاهره، کمی آرامش یابند؛ اما در این روایت‌ها هیچ کس قهرمان نیست و همه به نوعی دچار غفلتند. زیباگرایی عوام‌گرایانه که بی‌شک راوی داستان را می‌رنجاند و منجر به واقعه‌ای جنون‌آمیز می‌شود که البته با دیدگاه راوی در تضاد است. نگاه مردم‌شناسانه به مولف رمان این امکان را داده است که دست به ساخت وقایع خاص بزند که در زیر پوست شهر جاری هستند. شهر و حاشیه‌هایش که در داستان جا باز می‌کنند با جزییاتی که وارد می‌شود، امضای مولف بر وحشتناک بودن فضای اجتماعی است که در حال واژگون شدن است.

بازتابندگی رمان «رویاها و هنوز هم رویاها» از وضع موجود با روند مشترکی میان همه خرده‌روایت‌های درون رمان همراه می‌شود. شخصیت نویسنده درون متن رمان که گاه چون پیری صاحب منصب و گاهی چون دلالی ظاهر می‌شود و رنج را گاه با دروغ‌پردازی‌ها و خیال‌پردازی‌هایش همراه می‌کند و همه ‌چیز را در کلام می‌کشد و به پیرمرد خنزر پنزری «بوف کور» هم بی‌شباهت نیست. باید فکر کنیم از خلال چه فرآیند پیوسته‌ای، چهره روشنفکر به گونه‌ای که در فرانسه از زولا تا سارتر شکل گرفت و بعد دگردیسی یافت و چگونه جهانی از بدیهیات در جهان داستان جان تازه گرفت. شاید در همین راستا باید ذکر شود که مولف «رویاها و هنوز هم رویاها» دچار سردرگمی در داستان نیست؛ بلکه در خود واقعیت زندگی با آمار، آماری واقعی، بدون اینکه تمام سنگینی بار داستان را بر دوش زبان‌پروری بگذارد، ازشخصیت‌های پیرامون خود در جامعه بهره گرفته است.

از جامعیت جامعه‌ای سخن به میان آورده که حقیقت در آن مبارزه است. تمایلاتی که دچار سرخوردگی می‌شوند و اختلاف فرهنگی و طبقاتی میان شخصیت‌های داستان ملموس است. گاه نویسنده شانس‌هایی به صورت نمادین به کاراکترهایش می‌دهد و بعد با گسست تمایلات در داستان اثرات سرخوردگی در آنها را با هم می‌آمیزد. در واقع مولف رمان با کم ‌و زیاد کردن فاصله میان شخصیت‌ها و عقده‌های مشترک‌شان، محدودیت‌های فکری آدمی را در چرخه مدرن داستان به کار می‌اندازد. نوعی شورش در چرخه باطل. در طبقه‌بندی رقابت میان پیرها و جوان‌ها، راه تجربه شده و نشده. در واقع اصول متحدکننده نسل‌ها را می‌شکند. مولفه‌های خاص یک سوژه خالص را می‌توان در این رمان دید. رمانی که ریشه‌ها و تعلقات یک جامعه را دربر دارد و تحت تاثیر انگیزه‌های خودتخریبی تا جایی پیش می‌رود که ابزاری می‌شود بر قضاوت و پیش‌داوری و شک و ظن و بدگمانی:

«سرم پر بود از تصویر آخرین روز ملاقات من با طاهره، در خیابانی که رهگذران خیس از هوای پاییزی تماشای‌مان می‌کردند. دنیای من، دنیای مردم عادی نبود، دنیایی ورشکسته و از هم گسیخته‌ای بود که نویسنده لجوج و عصبی با آن وضع و حالش که همیشه سیگار بر لب، در قهوه‌خانه نشسته بود، تفسیر کرده بود. تفسیری که از حجم بیان غم و اندوه پر بود. برای همین نسبت به نویسنده، کینه داشتم...»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...