«بسیار مشتاقم مناره‌ای واقعی با شیشه بسازم؛ مثلاً برای مسجد.» این آرزوی منیر فرمانفرماییان در دهه پایانیِ عمر 97ساله‌اش بود. هنرمندی که تمام عمر، نقوش هندسه ایرانی را زیست و ستود و آثاری بدیع و ماندگار به‌ویژه با آینه و شیشه خلق کرد.

منیر شاهرودی فرمانفرماییان

به گزارش ایبنا، منیر شاهرودی فرمانفرماییان (1301 – 1398)، از جمله نخستین درس‌خوانده‌های دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود که همچون بسیاری هم‌دوره‌هایش سال‌های جوانی را برای کشف و شناخت عرصه‌های جدید هنر به آمریکا و اروپا سفر کرد. در فرنگ با هنرمندان بزرگی چون بارنت نیومن، اندی وارهل، جکسون پلاک و فرانک استلا مصاحبت و معاشرت داشت و در دهه چهارم زندگی‌اش به ایران بازگشت. چندسالی، همه ایران را چندان گشت و دید که روحِ هنر ایرانی، خیالِ هندسی‌اش را بیدار کرد. او به‌ویژه مجذوب آینه‌کاری‌ها شد و پس از سال‌ها مطالعه و تمرین، آثار آینه‌ییِ غریبی خلق کرد و با همان‌ها، شد «منیر فرمانفرماییان». اثر بزرگی از او در فرهنگسرای نیاوران نگهداری می‌شود و آثاری نیز در موزه گوگنهایم نیویورک و موزه هنرهای معاصر تهران. همچنین چندی پیش اثر شاخصی از او با نام «فوّارۀ خیام» در اختیار بنیاد هنری شارجه در امارات متحده قرار گرفت؛ که جزئیات این مطلب در اینجا آمده‌ است.

«اواخر دهه هفتاد که اندی را در ایران دیدم، به‌شوخی به او گفتم با کشیدن قوطی‌های سوپ حسابی معروف شده است! از او پرسیدم: به‌خاطر می‌آوری کفش می‌کشیدی و بابت هر طرح 25 دلار می‌گرفتی؟ پاسخ داد: منیر آن موقع 25 دلار واقعاً پول بود... و درست می‌گفت.» (ص9)

آثارِ منیر فرمانفرماییان در کتاب‌ها
تا امروز چهار کتاب فارسی البته ترجمه‌شده درباره این هنرمند منتشر شده‌ است: درد دل‌ها (نشر نظر 1385)، گزیده آثار منیر شاهرودی فرمانفرماییان: 1387-1357(نشر نظر 1387)، بانوی آینه‌ها: خاطرات (نشر مروارید 1389) و کتابِ حاضر با عنوان منیر شاهرودی فرانفرماییان: آثار روی کاغذ که به‌تازگی توسط نشر نظر منتشر شده‌ است. این کتاب ترجمه‌ای است از Monir Shahroudy Farmanfarmaian: Works on Paper که با همکاری مشترک انتشارات کونیگ (koenig books) در نیویورک و بنیاد لوما (Luma Foundation) در زوریخ، در سال 2015 منتشر شد. برگردان فارسی آن، کار ارکیده درودی، مؤسس و مدیر گالری اُ است.

اما کتاب دیگری هم وجود دارد که هنوز به فارسی ترجمه نشده و ازجمله نویسندگان آن نادر اردلان معمار شهیر ایرانی، استاد دانشگاه هاروارد است؛
Monir Shahroudy Farmanfarmaian: Cosmic Geometry (Damiani/Third Line, 2011)

منیر... : آثار روی کاغذ با 52 تصویر رنگی از طراحی‌ها و ترسیم‌های هنرمند، دربرگیرنده گفت‌وگویی است میان سه هنرمند و هنرشناس برجسته حوزه هنرهای فیگوراتیو با منیر: هانس اولریش اُبریست (Hans Ulrich Obrist) کیوریتور و گالری‌دار سوئیسی، اتل عدنان، شاعر و نقاش لبنانی و فرانک استلا (Frank Stella)، نقاش و مجسمه‌ساز حالا 85 ساله امریکایی.

ایده کتاب برای هانس اُبریست است که در ایران او را با کتاب شیوه‌های هنرگردانی (حرفه‌هنرمند 1396) می‌شناسیم؛ کتابی درباره قواعد کیورتوری برای گالری‌داران. اُبریست منتقد، تاریخ‌نگار و گالری‌دارِ 53ساله فعّال در لندن است که به‌ویژه «پروژۀ مصاحبه‌ها»ی او شهرت دارد. به‌گفته خودش پس از مطالعه دو کتاب مصاحبه با فرانسیس بیکن و مارسل دوشان ـ که اتفاقاً اولی به فارسی هم ترجمه شده است؛ نشر نظر 1387ـ به این کار علاقه‌مند شده و تاکنون 2000 ساعت گفت‌وگوی ضبط‌شده با هنرمندان مختلف دارد. انتشار این مصاحبه‌ها را از سال 1996 آغاز کرده و کتاب حاضر نیز در امتداد همان پروژه ‌است.

بنگریم به بخش‌هایی از کتاب، گفته‌های هریک از این سه هنرمند درباره آثار منیر:

اُبرست: «انسان‌ها با گفت‌وگو تغییر می‌کنند و از آن روز که منیر سرگذشت شگفت‌انگیز خود را در طول آشنایی‌مان بازگو کرده‌ است من نیز کاملاً تغییر کرده‌ام. منیر در اعتراض علیه فراموشی بسیار فعّال است. آثار او، حافظه را که مانند خودِ هنرمند چندبعدی است، به فعالیت وامی‌دارد. او الگوی هنرمندان سده بیست‌ویکم است.»

اتل عدنان: «من به اشکال هندسی اسرارآمیز آثار شما بسیار علاقه دارم؛ چون فقط اشکال ساده هندسی نیستند. شما اغلب با فرم‌های پیچیده، مانند پنج‌ضلعی، کار می‌کنید که هرکدام جنبه متفاوتی از جهان‌شناسی اسلامی را دربرمی‌گیرد.»

فرانک استلا: «رابطه منیر با معماری برای من بسیار جالب است. تجّلی‌یافتن واقعی هندسه اسلامی در گروی استفاده از آن در سطوح معماری است. اما منیر آن را از دیوار جدا کرده و اساساً به سطح خاص خودش تبدیل کرده است. دیگر روی دیوار نیست، به شکل اثری هنری برگشته است. بنابراین، او هندسه‌ای را که اساساً به معماری وابسته بوده به سطحی مستقل تبدیل کرده است.»

فصلی مجزا از کتاب به ماجرای خواندنی آشنایی هنرمند با فرانک استلا در آتلیه او در نیویورک می‌پردازد و در کل کتاب در فصولی کوتاه با عناوینی چون «آغاز: طبیعت و مد»، «تمرین ذهنی»، «اشکال هندسی عرفانی»، «طراحی‌های شخصی»، «تقاطع مسیرها: آشنایی با فرانک استلا» و «تنوع بی‌پایان» تدوین شده‌است.

چاپ نخست کتاب منیر شاهرودی فرمانفرماییان : آثار روی کاغذ در 96صفحه تمام گلاسه رنگی، قطع وزیری، مشتترکاً توسط نشر نظر و نشر اروک، تابستان 1400 منتشر شده‌ است. تیراژ کتاب 1200 نسخه و بهای آن 75هزار تومان است. عکس‌های کتاب از هنرمند در آتلیه‌اش، کارِ بهمن کیارستمی است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنر |
هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...