سنگ صبور | آرمان ملی


رمان «آقادار» چهارمین کتاب داستانی‌ مریم سمیع‌زادگان است. «آقادار» روایت مردمانی است در یک برهه تاریخی خاص که برای همیشه در حافظه تاریخی این سرزمین مانده است. مخاطب، این تاریخ را با چرخاندن پیچ رادیوی ملاسلیمان می‌شنود و بلافاصله جرقه‌اش در ذهن خواننده زده می‌شود. جشن‌های دوهزاروپانصدساله، صدای فریدون فروغی، برف سنگین و سرمای وحشتناک سال هزارو‌سیصدوپنجاه که با خودش عجیب­ترین سرمای آن سالیان را آورد و در تاریخ ماندگار شد.

نقد آقادار مریم سمیع‌زادگان

اما داستان اصلی این رمان به زندگی پیرمردی سالخورده به نام ملاسلیمان می‌پردازد. ملاسلیمان متولی امامزاده‌ای است که در صحن خودش درخت چنار بزرگی دارد و مردم آن اطراف به‌شدت به این درخت اعتقاد دارند. به‌طوری‌که درخت را واسطه بین خودشان و امامزاده می‌کنند و امامزاده هم حرمت درخت را نگاه می‌دارد و آنها را دست خالی بازنمی‌گرداند و حاجت‌روا می‌شوند، به‌خاطر همین هم شاخه‌های درخت پر از تریشه پارچه‌های سبز و سفید است. تریشه‌هایی که هر کدام با هزاران امید و آرزو به درخت بسته شده‌اند. در باورهای مردمان ایران باستان درختان چنار و سرو اهمیت ویژه­‌ای داشته‌اند. نقل شده است که در دربار پادشاهان هخامنشی، درخت چنار از تقدس ویژه‌­ای برخوردار بوده و در خوابگاه پادشاه، چنار زرینی نگهداری می‌شده و گویی دستیابی به این چنار به معنای دستیابی به سلطنت بوده است. معمولا درختان در ایران به‌واسطه امر دیگری مقدس شمرده می‌شوند. درختان معمولا نام نظرکرده بر خود دارند و قرابت آن با یک امامزاده از شایع­ترین انواع آن است. به‌عنوان مثال در جام نیشابور، قبر شیخ احمد جام در جوار انجیر کوهی کهنسالی است که مردم برگ و میوه آن را به تبرک می‌برند.

در رمان «آقادار»، پیرمرد متولی یعنی ملاسلیمان تنهاست و در این تنهایی دایما به نشخوار خاطراتی می‌پردازد که از زندگی با زنش، جواهر دارد. نشخوار خاطراتی که هر کدامشان غم و اندوهی را برای پیرمرد زنده می‌کند. جواهری که او هیچ‌وقت درک نکرده و زنانگی‌اش را ندیده و دائما او را سرکوب کرده است. بعد هم برایش کلی حدیث و آیه ردیف کرده که اگر این­ کار را بکنی چه می‌شود و چه نمی‌شود. زنی که او همیشه نادیده‌­اش گرفته است. خنده­‌ها و گریه‌­هایش را ندیده و نشنیده! اما یک روز جواهر غیبش می‌زند! به کجا؟ هیچ‌کس نمی‌داند. ملاسلیمان خودش می‌گوید یک روز صبح که از خواب بیدار شدم و دیدم جواهر غیبش زده است. به همین راحتی! توی روستا، پشت سر ملا می‌گویند که زنش را کشته و ته باغ، دفنش کرده است. اصلا به‌خاطر همین هم، ملا گاهی می‌رود ته باغ و گریه می‌کند.

در سیر رمان هر کدام از زواری که به امامزاده می‌آیند تا حاجت بگیرند، قصه‌ای برای گفتن دارند و پیرمرد سنگ صبور همه زوار است و با دقت به حرف‌های آنها گوش می‌دهد. شخصیت‌هایی در رمان وجود دارد که به خوبی پرداخت شده‌اند از ننه ریحان تا عالم، زنی که اهالی روستا، پشت سرش حرف­­های خوبی نمی­زنند! اما نکته مهم و قابل تامل این است که مخاطب با این شخصیت‌ها به خوبی ارتباط می‌گیرد و داستان رمان را پیش می‌برند.

از دیگر نکات قابل تامل در این رمان، پررنگ‌بودن عنصر قصه است و مخاطب متوجه می‌شود که با نویسنده‌ای قصه­‌گو مواجه است. قصه­‌ای که باعث می‌شود خواننده، رمان را تا آخر بخواند و بعد از مدت‌ها گاهی به ملاسلیمان فکر کند و به تنهایی ملال‌انگیز ننه ریحان و لوندی­های عالم! فضاسازی‌های این رمان چشم­گیر است و سراسر رمان پر از بوی گردوی تازه و عطر گلابی که شاه همه میوه­‌هاست و مزه نان و ریحان و پنیر است! گویی وقتی ملا، قاشق قاشق کته توی بشقاب می‌ریزد و بعد یک تکه ماهی روی کته شفته می‌گذارد، بلافاصله بوی کته و ماهی همه‌جا می‌پیچد! یا تنهایی بسیار زیادی که گریبان پیرمرد را گرفته و دست از سرش برنمی‌دارد. همه‌جا جواهر جوان و زیبا را می‌بیند با گیس‌های بافته که یک گل محمدی لای آن‌ همه مو، گذاشته و به ملا گلایه می‌کند و می‌گوید مثل اینکه یادت رفته من زنت هستم و شاگردت نیستم که به من درس بدهی!

رمان «آقادار» رمانی است که تنهایی انسان را گوشزد می‌‌کند. انسان‌هایی که پر از تنهایی، فقر، آرزوهای ریز و درشت و... هستند و همه اینها گلوی این انسان را فشار می‌دهد. مگر زندگی واقعی چیزی غیر از این است؟

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...