آثار آلکسيويچ را «رمان متشکل از صداها» خوانده‏‌اند. نويسنده از مصاحبه‌‏های‌ پرشمار‌ با شاهدان عينیِ وقايع، تصاوير ادبی می‏‌آفريند سنفونی‌‏هايی متشکل از صداهای متعدد‌، خاصّه‌ صدای‌ کسانی که معمولا شنونده‌‏ای ندارند از جمله کهنه ‏سربازانِ جنگ، مادرانِ کشته ‏شدگان، و قربانيانِ پيگردِ سياسی. روايتِ مستند‌ شايد مناسب‏ترين‌ عنوان‌ آثارِ آلکسيويچ باشد


آکادمی سلطنتی هنرِ سوئد امسال قرعه نوبلِ ادبيّات را به‌ نام سوتلانا آلکسیویچ (Svetlana Alexievich)، نويسنده و روزنامه ‏نگار 67ساله اهل بلاروس(روسيه سفيد‌) زد. اين گزينش روز‌ 8 اکتبر‌ 2015 در استکهلم اعلام شد. هيئت داورانِ جايزه ادبی نوبل، در بيانيه‌‏ای که هر بار به مناسبت اهدای آن و در توجيه رأی خود صادر می‏‌کند، هنرِ چندصدائیِ سوِتلانا آلکسيِويچ را، که رنج و شهامت‌ پشتوانه آن بوده، ستود. آثار آلکسيِويچ، چنان‏که در ادامه بيانيه آمده، «با همنشين ساختن صداهای انسانی، شناخت ما را از يک دوران تاريخی عميق‏تر می‏‌سازند».

Svetlana Alexievich سوتلانا الکسیویچ سویتلانا آلکسیویچ

سوتلانا آلکسيويچ، در ادبيات جهان، به خلاف‌ آنچه‌ پس از اهدای جايزه در مطبوعات ايران انعکاس يافت، چهره ناشناخته‌‏ای نبود. وی، پيش از اين، برنده جوايز معتبر پرشماری شده بود. سال‏ها بود که از نامزدی وی برای دريافت جايزه نوبل‌ سخن می‏‌رفت‌ و امسال نامش در رده‌‏های بالای فهرست‏های شرط‏بندی بر روی نامزدها جای داشت. مع‏‌الوصف انتخاب او، چنان‏که خواهيم گفت، منتقدانی را شگفت‏ زده کرد و انتقادهايی برانگيخت.

سویتلانا الکسيويچ روز 31 مه 1948‌ در‌ اِستانيسلاو (Stanislav اوکراين) از مادری اوکراينی و پدری بلاروسی زاده شد. وی، در شهر مينْسْک (Minsk)، در رشته روزنامه‏ نگاری تحصيل کرد و همين رشته را نيز برای فعاليت شغلی برگزيد‌. نگاه‌ انتقادی‌ برای او مشکل‏ساز شد، چندان‏که‌ ابتدا‌ نتوانست‌ جز در روزنامه‏ای محلی کار پيدا کند. نخستين رمانِ وی، «جنگ چهره زنانه ندارد»، به سال 1985 منتشر شد. اين اثر، که دست‏مايه‌ ساختِ‌ فيلمی مستند شد، صدای صدها زن را که‌ در‌ جنگ جهانی دوم شرکت کرده بودند منعکس می‏‌کند. آلکسيِويچ با زنانی که امروز هريک به حرفه‏‌ای اشتغال دارند اما، در جنگ‌، سرباز‌ و تک ‏تيرانداز‌ و چترباز بوده‌‏اند يا پشتِ جبهه خدمت کرده‌‏اند مصاحبه کرده و روايت‏های آنان‌ را کنارِ يکديگر جای داده تا پرده‌‏ای فراخ از جنگ با آلمانِ نازی را پيش چشمِ خواننده بگستراند.

تا‌ به‌ امروز‌، بيش از دو ميليون نسخه از اين اثر به فروش رفته است. آلکسيِويچ‌، در‌ سال‏های بعد، با همين «شيوه تاريخِ‌ شفاهی»، فاجعه هسته‌‏ایِ چرنوبيل را، در اثر خود به نام «چرنوبيل‌: گاه‏شمار آينده‌»، به تصويرکشيد و در «پسربچه‌‏های رويين: افغانستان و نتايج آن»، رنج‏های ناشی از مداخله‌ نظامی شوروی‌ در‌ افغانستان را روايت کرد. پس از فروپاشیِ ديکتاتوریِ شوروی، دنبال کردنِ رد نگرش و کنشِ به‏ جا‌ مانده‌ از‌ آن نظام، محورِ اصلیِ فعاليت‏های ادبی و در عين حال گزارشگرانه آلکسيِويچ بوده و آخرين اثر او‌، «زمان دست دوم: زندگی بر ويرانه‏‌های سوسياليسم» نيز وقف همين روشنگری شده است. آلِکسيِويچ، بر‌ اثر‌ منع‌ انتشار آثارش در بلاروس، سال‏ها دور از وطن خود زندگی کرد. امّا در سال 2011‌، به‌ رغم همه دشواری‏ها، دوباره ساکن بلاروس شد تا در کنار خانواده‌‏اش و با مردمی که از‌ زندگی‏شان‌ می‌‏نويسد‌ ارتباط مستقيم داشته باشد.

آثار آلکسيِويچ را «رمانِ متشکل از صداها» خوانده‏‌اند. نويسنده از مصاحبه‌‏های‌ پرشمار‌ با شاهدان عينیِ وقايع، تصاوير ادبی می‏‌آفريند سنفونی‌‏هايی متشکل از صداهای متعدد‌، خاصّه‌ صدای‌ کسانی که معمولاً شنونده‌‏ای ندارند از جمله کهنه ‏سربازانِ جنگ، مادرانِ کشته ‏شدگان، و قربانيانِ پيگردِ سياسی. روايتِ مستند‌ شايد مناسب‏ترين‌ عنوان‌ آثارِ آلکسيِويچ باشد نويسنده‌‏ای که صاحب‏نظران، فارغ از اختلاف آراء در باب کيفيّتِ‌ ادبیِ آثارش، او را صاحب سبک می‌‏شناسند.

امسال نيز، مثل هر سال، کم نيستند منتقدانی که‌ از‌ رأی هيئت داوران نوبل اظهار نارضايی می‌‏کنند. سال گذشته کسانی از اعطای جايزه به پاتريک مُديانو، به اين دليل که غيرسياسی‌ است‌، انتقاد کردند. حالا موقعیت درست بر‌ عکس‌ شده‌ است‌. در‌ دوران اختلافات گسترده غرب‌ با‌ روسيه، اهدای جايزه ادبی نوبل به يکی از منتقدان ولاديمير پوتين ناگزير موجب اين ظن می‏گردد که‌ انگيزه‏‌های‌ سياسی‌ در تصميم داوران دخيل بوده است. امّا نوع‌ آثار‌ آلکسيِويچ‌ بدبينی‌ نسبت‌ به‌ معيارهای گزينشِ وی را بيش از حد معمول تقويت می‏‌کند. هستند منتقدانی که اصولاً آلکسيِويچ را نويسنده نمی‏‌شناسند و آثارش را در مقوله ادبيات جای نمی‏‌دهند و می‏‌پرسند، چرا بايد‌ به گزارشگرْ جايزه نوبلِ ادبيات داده شود. ظاهراً، پس از وينستون چرچيل که در سال 1953، با خاطرات خود از جنگ جهانی دوم، به دريافت اين جايزه موفق شد، آلکسيويچ نخستين برنده‌‏ای‌ است که‌ شاعر و نويسنده به معنای اخصّ آن شناخته نشده است.

آلکسيويچ چهاردهمين زنی است که جايزه ادبیِ نوبل را دريافت می‏‌کند. هيئت داورانِ جايزه امسال نخستين بار است که به رياست چهره‌‏ای‌ از طايفه نسوان، سارا دانيوس (Sara Danius)، تشکيلِ جلسه داد و از اين رو ناظران انتظار داشتند که جايزه به نامزدی از اين طايفه تعلق گيرد‌. بدين‌ قرار، چه بسا در کنارِ‌ ملاحظاتِ‌ سياسی جنسيّتِ آلکسيويچ نيز در انتخاب او مؤثر افتاده باشد.

...

1. i F`Ť^z ^L PL^fX`L ZTp` War's Unwomanly Face ترجمه‌ انگليسی‌ La Guerre n'a pas un visage de femme‌ (ترجمه‌ فرانسه‌) Der Krieg hat kein weibliches Gesicht(ترجمه‌ آلمانی‌)
2. rLd^`DzZxfXB ZThFB 1997 Voice from Chernobyl. Chronicle of the Futureترجمه انگليسی‌ Voice‌ from Chernobyl: The Oral History‌ of‌ a Nuclear Disaster‌ La‌ supplication‌: Tchernobyl, chronique du monde après l'apocalypse‌ (ترجمه‌ فرانسه) Tschernobyl: Eine Chronik der Zukunft (ترجمه آلمانی)
3. oT^X`FzL 1989 Zinky‌ Boys‌ترجمه انگليسی Les cercueils de zinc‌ (ترجمه فرانسه: تابوت‏های رويين‌) Zinkjungen‌: Afghanistan und die Folgen (ترجمه‌ آلمانی‌)
4. EdLfLX`^J na^J 2013 Second-Hand Timeترجمه انگليسی Secondhand-Zeit: Leben auf den‌ Tr‌ümmern des Sozialismus (ترجمه آلمانی‌)
5. آثار‌ سوتلانا‌ آلکسيويچ به زبان‏های‌ متعدّد‌ (آلمانی، اسپانيايی، استونيائی، اسلواکی‌، انگليسی‌، اوکراينی،ايتاليائی، بلغاری، بيلوروسيائی، پرتقالی، تِلوگو از زبان‏های دراويدی هند، چک، چينی، رومانيائی، ژاپنی‌، سوئدی‌، فنلاندی، کروآتی، کُره‏ای، گرجی، لتونيائی، لهستانی‌، ليتوانيائی‌، مجاری، نروژی‌، ويتنامی‌، هلندی‌، يونانی) ترجمه شده است‌.

................ هر روز با کتاب ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...